ค่าของใจสำคัญยิ่งกว่า....

'ใจ'...เป็นสิ่งที่สำคัญที่สุด ผู้มีปัญญาเห็นค่าของใจสูงกว่าค่า
ของสิ่งอื่นใดทั้งสิ้น ดังนั้นผู้มีปัญญาจึงพร้อมจะเสียสละทุกสิ่ง
ทุกอย่างเพื่อเพิ่มพูนความดีงามให้แก่จิตใจตน สมเด็จพระบรม
ศาสดาก็ได้ทรงเสียสละอย่างยิ่งยวดเพื่อค่าสูงยิ่งของใจ คือเพื่อ
ให้ทรงได้มาซึ่ง...'ใจที่พ้นทุกข์อย่างสิ้นเชิง' ทรงเสียสละราช-
สมบัติ ทรงเสียสละพระมเหสี พระปิโยรสเพียงพระองค์เดียว
ทรงเสียสละความสุขมากมายเหลือจะประมาณ ซึ่งทรงมีอยู่
เหนือมนุษย์ทั้งหลายเป็นอันมาก เพื่อความพ้นทุกข์ทางพระ-
หฤทัย นี้ก็เพราะทรงเห็นค่าของใจสูงกว่าค่าของทุกสิ่งทุกอย่าง
ดังกล่าวแล้ว

ผู้ไม่สมหวังในเรื่องใดเรื่องหนึ่งแล้วเกิดความทุกข์ เพราะความ
ไม่สมหวังนั้นมีวิธีคิดที่น่าจะนำไปใช้ให้เกิดประโยชน์แก่จิตใจ
ตนเองอย่างที่สุด คือคิดว่าถ้านำความไม่สมหวังนั้นมาเป็นทาง
ดำเนินไปถึงความมีค่าเพิ่มพูนขึ้นของจิตใจ ก็จะได้ประโยชน์กว่า
ถ้าสมหวังแล้วจิตใจไม่มีค่าขึ้น คือไม่ดีขึ้นกว่าระดับเดิม

ความไม่สมหวังจะทำให้ค่าของจิตใจเพิ่มขึ้นอย่างไร มีอธิบาย
ดังนี้ ถ้าความไม่สมหวังเกิดขึ้น แล้วทำสติให้รู้ทัน ว่าเป็นสิ่งเกิด
ขึ้นแล้วผ่านไปแล้ว ควรไม่เข้าไปยึดมั่นถือมั่น อยากให้ไม่เกิด
ขึ้นเช่นนั้น แต่อยากให้เกิดเป็นอีกอย่างหนึ่งคือเป็นความสมหวัง
เช่นนี้นับว่าเป็นการเพิ่มค่าให้แก่จิตใจ คือทำให้จิตใจปล่อยวาง
ได้ ไม่ยึดมั่นถือมั่นได้ แม้เพียงในเรื่องเดียวก็นับว่าเป็นการดียิ่ง
แก่จิตใจ ทำให้จิตใจดีขึ้น เพิ่มค่่าขึ้น

ดังนั้น เมื่อเราไม่สมหวังเกิดขึ้นในเรื่องใด แทนที่จะปล่อยใจให้
ต่ำลงเพราะความเสียใจ ก็ควรรีบคิดเสียในทันที...ว่าค่าของใจ
สำคัญยิ่งกว่าความสมหวัง... ไม่ว่าเรื่องยิ่งใหญ่เพียงใดทั้งนั้น
โดยถือความผิดหวังนั้นเองเป็นบันได จะถือว่าเป็นการตกบันได
พลอยโจนก็ยังดี คือไหนๆก็ผิดหวังแล้ว คิดเสียให้ได้ว่าผิดหวัง
นั่นแหละดี ก็ไม่เป็นไรจะเป็นการตกบันไดพลอยโจนที่น่าจะยินดี
ทำทั่วกัน ดีกว่าที่จะตกบันไดแล้วยังนำความเศร้าเสียใจมาเป็น
อาวุธทิ่มแทงใจตนเองให้เจ็บปวดยิ่งขึ้นไปอีกกว่าเป็นไหนๆ พึง
ใช้สติปัญญาพิจารณาให้ดีในเรื่องนี้เพราะมิใช่ไม่สำคัญ

ความจริงเป็นเรื่องสำคัญของทุกคน เพราะทุกคนต้องประสบความ
ไม่สมหวังอยู่เกือบตลอดเวลา ไม่เรื่องนั้นก็เรื่องนี้ หนักบ้าง เบา
บ้าง ต่างกันเท่านั้น การหาวิธีช่วยตนเองเพื่อป้องกันและเพื่อแก้ไข
ไม่ให้เกิดทุกข์ เพราะความไม่สมปรารถนาจึงเป็นสิ่งที่ทุกคนไม่ควร
ละเลย ต้องถือเป็นเรื่องสำคัญเรื่องหนึ่งจึงสมควร

'ใจที่สงบ'...เป็นใจที่มีค่า ความเสียดายความเสียใจ และความทุกข์
ความโกรธแค้น ขุ่นเคือง ล้วนเป็นเหตุแห่งความไม่สงบของจิตใจ
ทั้งสิ้น แม้ดูใจตนเองเพียงนิดเดียวก็จะแลเห็นว่าความจริงมีอยู่เช่น
นี้ เวลาเสียใจหรือเวลาโกรธจะไม่สงบ จะวุ่นวาย หวั่นไหว พยายาม
เชื่อว่าใจที่สงบเป็นใจที่มีค่า เชื่อเมื่อไรแล้วก็ให้เชื่อต่อไปว่าความ
เสียใจก็ตาม ความไม่สบายใจก็ตาม นั่นแหละทำให้ใจไม่สงบ ทำ
ให้ใจลดค่าลง เมื่อเป็นเช่นนี้แล้วก็ให้เชื่อต่อไปอีกว่า ไม่ว่าจะเกิด
ความผิดหวังมากมายเพียงใดก็ตาม ถ้ารักษาใจให้สบายได้แล้ว
นั่นแหละเป็นการยกระดับค่่าของจิตใจตนให้สูงขึ้น เป็นการปฏิบัติ
ที่ผู้มีปัญญาทั้งหลายปฏิบัติกันอยู่โดยทั่วไป...ฯ

~สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก~
ขอนอบน้อมแด่คุณพระพุทธ คุณพระธรรม คุณพระสงฆ์