ประสูตินอกเศวตรฉัตร กับสถานะของการเป็นพระเจ้าลูกเธอ

คำว่า ประสูตินอกเศวตรฉัตรนี้เห็นทีจะเป็นเรื่องใหม่ของหน้าประวัติศาสตร์ไทยในยุคปัจจุบัน เพราะตั้งแต่พระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 6 รัชกาลที่ 7 รัชกาลที่ 8 และพระเจ้าอยู่หัวในพระบรมโกศรัชกาลที่ 9 รวมเป็นเวลาร้อยกว่าปีที่ไม่เคยมีกรณีของการประสูติลูกเธอนอกเศวตรฉัตรเลยจนเกิดขึ้นอีกครั้งในรัชสมัยพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 10 ที่ลูกเธอต่างประสูตินอกเศวตรฉัตรทุกพระองค์

จากภาพด้านขวาบนคือ ลูกเธอในพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 5 โดยพระองค์ขวาประสูติตั้งแต่ครั้งที่พ่อเป็นพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าชาย และแม่เป็นเพียงหม่อม แรกประสูติพระองค์จึงมีฐานันดรศักดิ์เป็น หม่อมเจ้าหญิงศรีวิไลยลักษณ์ แต่เมื่อเจ้าฟ้าชายผู้เป็นพ่อขึ้นครองราชย์ พระองค์จึงได้รับการสถาปนาขึ้นเป็นพระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าหญิง ซึ่งต่างจากพระองค์ซ้ายผู้เป็นน้องนาง ที่แรกประสูติก็เป็นพระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าหญิงเพราะประสูติในเศวตรฉัตร

จากภาพด้านขวาล่างคือ ลูกเธอในพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 5 โดยทุกพระองค์ประสูติในเสวตรฉัตร มีแม่เป็นเพียงหม่อมเจ้าหญิง ทำให้แรกประสูติพระองค์เหล่านี้มียศเพียงพระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้า แต่ในภายหลังพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 5 มีพระประสงค์ให้ลูกเธอกลุ่มนี้เป็นเจ้าฟ้า เพราะถือว่ามีแม่เป็นเจ้าหญิงในพระราชวงศ์ จึงสถาปนาแม่ขึ้นเป็น พระอรรคชายา ส่งผลให้ลูกเธอกลุ่มนี้ได้รับการสถาปนาขึ้นเป็น สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าชั้นโท

ศักดิ์ และสิทธิ์เสมอกันครับ ไม่ว่าจะประสูตินอก หรือในเศวตรฉัตร ดังในภาพที่เป็นภาพถ่ายหมู่เฉพาะพระราชธิดาในพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่5 เฉพาะที่เป็นพระราชธิดาเจ้าฟ้าหญิงเท่านั้น แต่จะเห็นได้ว่าในภาพนี้มีทั้งพระราชธิดาที่ฐานันดรศักดิ์แรกประสูติประสูติลูกเธอเจ้าฟ้า และแรกประสูติเป็นลูกเธอพระองค์เจ้า

จากซ้ายไปขวา

1.เจ้าฟ้าหญิง กรมขุนพิจิตรฯ (สถาปนาขึ้นเป็นเจ้าฟ้า)
2.เจ้าฟ้าหญิง กรมขุนอู่ทองฯ (สถาปนาขึ้นเป็นเจ้าฟ้า)
3.เจ้าฟ้าหญิง กรมขุนสวรรคโลกฯ (สถาปนาขึ้นเป็นเจ้าฟ้า)
4.เจ้าฟ้าหญิง กรมหลวงเพชรบุรีฯ ยืน (เจ้าฟ้าแรกประสูติ)
5.เจ้าฟ้าหญิง กรมขุนศรีสัชนาลัยฯ (สถาปนาขึ้นเป็นเจ้าฟ้า)
6.เจ้าฟ้าหญิง กรมหลวงศรีรัตนโกสินทรฯ (เจ้าฟ้าแรกประสูติ)

ประสูตินอก หรือ ในเศวตรฉัตร ไม่มีนัยสำคัญในการขึ้นครองราชสมบัติครับ คือพระราชโอรสที่ประสูติใต้เศวตฉัตรไม่ได้มีสิทธิ์ในราชสมบัติก่อนนะครับ กฎมณเฑียรบาลระบุให้พระราชโอรสที่ประสูติแต่พระอัครมเหษีเป็นสมเด็จหน่อพระพุทธเจ้า คือพระรัชทายาทไม่มีการระบุถึงการประสูติในหรือนอกเศวตฉัตร เพราะเมื่อพระราชชนกขึ้นครองราชสมบัติแล้ว พระสถานะจะเสมอกันหมด ถ้าพระมารดาอยู่ในลำดับเดียวกัน ดังในภาพคือ รัชกาลที่4 เมื่อแรกประสูติพระองค์เป็นเพียงพระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟ้า เพราะประสูตินอกเสวตรฉัตร เมื่อพ่อขึ้นเป็นพระเจ้าอยู่หัว พระองค์ก็ขึ้นเป็นสมเด็จพระเจ้าลูกเธอเจ้าฟ้า ถึงพ่อจะมีมเหสีชั้นลูกหลวงองค์อื่นอีกแล้วมีลูกเป็นเจ้าฟ้าชั้นเอกอีก ก็ไม่ได้ทำให้พระองค์ขึ้นครองราชสมบัติเป็นลำดับหลังครับ

พระภรรยาเจ้าชั้นหลานหลวงก็คือ เจ้าหญิงในพระราชวงศ์ ที่เป็นหลานของพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลในรัชกาลใดรัชกาลหนึ่งในอดีต ดังหม่อมเจ้าหญิงในรูป เมื่อได้เป็นพระภรรยาเจ้า ตามศักดิ์ของลูกที่เกิดมาสมควรเป็นเจ้าฟ้า แต่ด้วยยศของแม่เป็นเพียงหม่อมเจ้า ถึงจะเป็นเจ้าหญิงก็ยังถือว่ายศต่ำอยู่ เมื่อรัชกาลที่5อยากให้ลูกเธอเป็นเจ้าฟ้าจึงต้องสถาปนาแม่ให้ขึ้นเป็นมเหสีในที่พระอรรคชายา และลูกๆก็ขึ้นเป็นเจ้าฟ้าชั้นโทครับ ดังในภาพคือ หม่อมเจ้าหญิงสาย จากราชสกุล ลดาวัลย์ รัชกาลที่ 5 สถาปนาขึ้นเป็นพระอรรคชายาเธอในภายหลัง

ขอบคุณ FB คลังประวัติศาสตร์ไทย