ขุมเพชร ‘พระมหาชนก’ กับคำสอนที่พ่อทิ้งไว้ให้ประชาชน

ขณะที่เรือสินค้าโดยสารกำลังอับปาง พระมหาชนกกำหนดทิศเมืองมิถิลาที่ตั้งใจจะเดินทางไป แล้วมานะพยุงองค์ว่ายน้ำไปทิศนั้นไม่ลดละ จนเจ็ดวันเป็นวันอุโบสถหรือวันพระ จึงสมาทานอุโบสถศีล ร้อนถึงนางมณีเมขลาต้องมาช่วย นำข้ามน้ำข้ามทะเลส่งถึงมิถิลานคร

ผ่านปัญหานานากระทั่งได้อภิเษกกับนางสีวลีราชธิดาเจ้าเมือง พระเจ้าโปลชนกที่เพิ่งจากไป จนได้ขึ้นครองราชสมบัติ

นางมณีเมขลาเข้ามาช่วยพระมหาชนก

วันหนึ่ง พระมหาชนกจึงได้รำพึงขึ้นว่า เป็นเพราะความเพียรไม่ยอมท้อแท้ของเราเอง ที่อุตส่าห์ฝ่าฟันความยากลำบากเอาตัวรอดจากภยันตรายในมหาสมุทร มาครองบ้านครองเมือง จึงได้ประสบสุขถึงเพียงนี้

นั่นเป็นประเด็นที่มักถูกเน้นชัด

แต่ครั้นพระองค์เสด็จฯประพาสพระราชอุทยาน เห็นต้นมะม่วงดกอุดมด้วยผลสะพรั่ง และเด็ดมาเสวยลูกหนึ่ง เมื่อเสด็จฯกลับจึงเห็นว่ามะม่วงต้นนั้นกิ่งก้านสาขาหักราน ใบอ่อนใบแก่กล่นเกลื่อน ผลดกอุดมล้วนหายไปสิ้น ผู้ดูแลตอบคำว่าเป็นเพราะพระองค์เสวยแล้ว ชาวบ้านจึงกลุ้มรุมแย่งชิงกันเก็บ สภาพจึงเป็นอย่างที่เห็น

พระมหาชนกจึงดำริว่า ต้นมะม่วงตกในสภาพเช่นนั้นเพราะมีลูกดก หากไม่มีลูกก็คงไม่หักรานยับเยิน เช่นเราที่มีราชสมบัติ หากไม่มีก็อาจหาผู้ปองร้ายมิได้

เป็นอีกประเด็นหนึ่งที่ต้องใคร่ครวญ

พระมหาชนกเด็ดมะม่วงต้นที่ให้ผลดก

ขณะเดียวกันนั้นเอง ก็ทรงนึกถึงคำนางมณีเมขลาที่ว่า พระองค์จะเข้าถึงวิถีหรือมรรคาสุขมิได้ หากยังไม่กล่าวธรรมแก่สาธุชน

เป็นประเด็นที่ทรงก่อตั้งสถาบันการศึกษา ปูทะเลมหาวิชชาลัย ที่ทำให้ทรงดำริอีกประการว่า จะเป็นกษัตริย์ สมณะ เกษตรกร พ่อค้าวาณิช ต้องทำหน้าที่ด้วยกันทั้งสิ้น

และอย่ากระนั้นเลย พระองค์จำต้องฟื้นฟูต้นมะม่วงที่มีผลนั้นด้วย

พระมหาชนก เผชิญหน้ากับปูทะเล

เป็นอีกประเด็นที่ต้องคำนึงถึง

เพราะจากนั้น พระมหาชนกก็ทรงบำเพ็ญสมณธรรม เสด็จฯจากปราสาทราชมณเฑียร โดยมีพระนางสีวลีติดตามไปทุกหนทุกแห่ง จนท้ายสุดที่พระองค์ทรงขอให้พระนางเลือกเอาทางซ้ายขวาแยกไปจากพระองค์

พระมหาชนก มิได้มีเพียงเรื่องความเพียร หรือความมานะพยายามไม่ย่อท้อต่ออุปสรรคเท่านั้น แต่ยังให้สำรวจตนสำรวจครรลองการดำเนินชีวิต โดยเน้นการศึกษาเรียนรู้อย่างจริงจัง

พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงแสดงให้เห็นด้วยพระองค์เองในวิถีที่ทรงครองชีวิต ชีวิตในพระองค์ที่ทรงเรียบง่าย สมถะ เสวยเช่นพสกนิกรทั้งหลายเสวย เช่น น้ำพริก ผัดถั่วงอก เป็นต้น บางคราวที่เสด็จฯชนบทยังเสวยข้าวผัดก้นหม้อเช่นเดียวกับข้าราชบริพาร หรือผู้ถวายงานโดยเสด็จฯอื่นๆ

ประชาชนล้วนเคยเห็นหลอดยาสีพระทนต์ที่ทรงรีดยาให้หมดจนถึงคอหลอด เช่นเดียวกับพระราชมารดาหรือสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี ที่ทรงใช้สบู่จนเหลือเสี้ยวนิดเดียวก็มิได้ทรงทิ้ง นำไปประกบสบู่ก้อนใหม่ไปเรื่อยๆ

พระองค์ทรงดำรงพระชนมชีพอยู่กับราษฎร มิได้ประทับเสวยพระสุขอยู่ในปราสาทพระราชวังฤดูต่างๆอย่างเทพนิยาย ทรงเหน็ดเหนื่อยจนพระเสโทหยดเอิบอาบ หรือทรงบุกป่าฝ่าดงข้ามน้ำข้ามห้วยมิได้ทรงถนอมพระบาท

ทรงเป็นพระมหากษัตริย์ซึ่งปรารภพระธรรมอยู่เสมอมา.