เปิดภาพจริงในประวัติศาสตร์ขันทีในกรุงศรีฯ และ สิ่งที่ทำอย่างแท้จริง

        ใครที่ได้ชมละคร หนึ่งด้าวฟ้าเดียว ทางช่อง3 จะเห็น "ขันที" ในเรื่องซึ่งรวมไปถึง พระเอกอย่าง "พ่อขันทอง" หรือ หลวงศรีขันทิน นั้นทำหน้าที่เป็นคล้ายๆคนคอยกำกับดูแลเรื่องราวของฝ่ายในทั้งหมด ดูมีอำนาจราชศักดิ์พอสมควร แต่สำหรับ ในประวัติศาสตร์จริงๆแล้วนั้น มีการกล่าวถึง "นักเทษ-ขันที" ในราชสำนักอโยธยา เพียงเล็กน้อยเท่านั้น และว่ากันว่า "นักเทษ-ขันที " เหล่านั้น ส่วนใหญ่มีหน้าที่เพียงแค่ คอยเฝ้าเฉลียงเวลาที่"พระมหากษัตริย์"ทรงประทับ และบางหลักฐานก็บอกว่า ขันทีมีหน้าที่เพียง ไล่นก ที่จะมาอุจจาระ ทำความเสียหาย

ขันทีมีปรากฏอยู่ในกฎมณเฑียรบาลที่ตราในสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนารถ จึงอนุมานได้ว่าน่าจะมีมาตั้งแต่สมัยนั้นแล้ว โดยมีการแยกเป็นสองประเภทคือ นักเทศและขันที ซึ่งความแตกต่างไม่ชัดเจน แต่สันนิษฐานว่านักเทศคือขันทีจากต่างประเทศนำเข้ามาจากต่างประเทศซึ่งน่าจะเป็นชาวจีนหรือมุสลิม และอาจเป็นไปได้ว่าขันทีในสมัยโบราณจะเป็นคนไทยที่ถูกตอนแต่ไม่พบหลักฐานชัดเจน

ส่วนในสมัยสมเด็จพระนารายณ์พบหลักฐานว่ามีการนำเข้าขันทีมาจากแถบอินโด-อิหร่านเป็นหลักเพราะมีความสัมพันธ์อยู่มากในช่วงนั้น (ก่อนจะถูกแทนที่ด้วยฝรั่งเศส) และสมเด็จพระนารายณ์ก็ทรงโปรดวัฒนธรรมอินโด-อิหร่านมากทั้งเรื่องอาหาร สถาปัตยกรรมหรือการแต่งกาย แต่ขันทีไม่น่าจะมีในทุกรัชกาล น่าจะขึ้นอยู่กับพระราชนิยมของพระมหากษัตริย์เป็นองค์ๆไปมากกว่า ซึ่งลา ลูแบร์ได้บันทึกไว้ว่า

"ในส่วนห้องที่ประทับ ตัวเจ้าพนักงานล้วนเป็นผู้หญิงทั้งสิ้น เป็นผู้แต่งที่พระบรรทมและแต่งเครื่องพระกระยาหาร ผู้ส่งอาหารจะจัดส่งเครื่องโภชนาหารให้แก่ขันที นำไปให้แก่ผู้หญิง ห้องเครื่องต้น นางพนักงานหน้าเตาที่ปรุงพระเครื่องต้นนั้น จะใช้เกลือหรือเครื่องเทศ ก็ต้องชั่งน้ำหนัก" 

"บรรดาผู้หญิงในวังหลวง จะออกไปไหนไม่ได้ นอกจากตามเสด็จ ฯ พวกขันทีก็เหมือนกันไม่ออกไปภายนอก ว่ากันว่ามีขันทีอยู่เพียง ๘ - ๑๐ คน เท่านั้น มีทั้งคนผิวขาวและคนผิวดำ"

นักเทษขันทีของไทยจึงรับราชการอยู่ในฝ่ายในเท่านั้นและมีจำนวนน้อย จึงไม่ได้มีอิทธิพลเหมือนขันทีในราชสำนักจีน 

กฎมณเฑียรบาลระบุหน้าที่ของนักเทษและขันทีว่าเวลาพระมหากษัตริย์เสด็จราชานุกิจถานาเทวี หรือเสด็จพระที่นั่งจะมีนักเทษขันทีเฝ้าอยู่ที่เฉนียง (เฉลียง?) นอกร่วมกับพวกมหาดเล็ก ยังมีพระไอยการอีกว่านักเทษขันทีห้ามออกไปนอกด่านขนอน (ด่านเก็บภาษี)

ในพระอัยการนาพลเรือนมีระบุเกี่ยวกับหน่วยงานของขันทีไว้เป็นกรม โดยมีตำแหน่งดังนี้

-ออกพระศรีมะโนราชภักดีศรีปรัยวัล นา ๑๐๐๐ 
-หลวงราชาชานภักดี นา ๕๐๐
-ปลัดจ่านุชิด ปลัดพิพิท ปลัดมระกฏ
-หลวงศรีมโนราชภักดีศรีองคเทพ รักษาองค ขันที นา ๑๐๐๐
-หลวงเทพชำนาญภักดีศรีเทพรักษา องครักษ ขันที นา ๑๐๐๐

ขันทีไม่น่าจะมีในทุกรัชกาล น่าจะขึ้นอยู่กับพระราชนิยมของพระมหากษัตริย์แต่ละพระองค์มากกว่า แต่เป็นไปได้ที่จะยังมีในสมัยอยุทธยาตอนปลายอยู่ เพราะพบภาพจิตรกรรมของขันทีมุสลิมจำนวนมากอยู่ในฝ่ายในแต่งกายโพกผ้าเหมือนมุสลิมเปอร์เซียหรือโมกุล ในจิตรกรรมสมัยธนบุรีและรัตนโกสินทร์ก็ยังมีอยู่แต่ไม่น่าจะมีการใช้งานขันทีจริงแล้ว น่าจะเป็นการวาดโดยอิงตามขนบโบราณมากกว่าครับ

จิตรกรรมสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ในสมุดภาพไตรภูมิสมัยธนบุรี ฉบับกรุงเบอร์ลิน มีนักเทศอยู่บริเวณมุมซ้ายล่าง

ภาพลายรดน้ำในหอเขียนวังสวนผักกาด สมัยสมเด็จพระนารายณ์แต่น่าจะทำซ่อมในสมัยหลังด้วย มีรูปนักเทศหรือขันทีมุสลิมอยู่ บางคนว่าไม้ในมือเอาไว้ใช้ไล่นก (ตัวข้างบน) ข้างล่างเป็นมหาดเล็กกำลังเตรียมของถวายพระ

อีกรูปต่อเนื่องจากภาพบนเป็นนักเทศหรือขันทีมุสลิมถือหวายจะหวดมหาดเล็กที่มาแอบดูพวกนางในที่อยู่หลังม่านที่กั้นอยู่

ขอบคุณข้อมูล  คุณ ศรีสรรเพชญ์ สมาชิก pantip.com