เที่ยวบ่อเกลือโบราณที่บ้านบ่อหลวง

บ่อเกลือโบราณบ้านบ่อหลวง อีกหนึ่งสถานที่ท่องเที่ยว ที่ตั้งอยู่ใน ตำบลบ่อเกลือใต้ อำเภอบ่อเกลือ จังหวัดน่าน โดยบ่อเกลือนั้นตั้งอยู่ห่างจากอำเภอบ่อเกลือ ไปประมาณ 600 เมตร ปัจจุบันชาวบ้านยังทำอาชีพต้มเกลือขายอยู่

     บ่อเกลือโบราณบ้านบ่อหลวง ตามหลักฐานทางธรณีวิทยาซึ่งสันนิษฐานได้ว่าในบริเวณนี้มีการตกตะกอนของน้ำทำเลในยุคเพอร์เนียน (280 ล้านปีมาแล้ว) ต่อกับยุคโทรแอสสิค(230 ล้านปีมาแล้ว)น่าจะมีชั้นเกลือหินใต้ดินหรือโดมเกลือหินอยู่ในบริเวณนี้

     เมื่อมีการขุดบ่อก็อาจจะบังเอิญไปพบน้ำเค็มใต้ดินทำให้มีการผลิตเกลือจากบ่อน้ำเค็มเหล่านี้ การผลิตเกลือที่บ้านบ่อหลวง อำเภอบ่อเกลือ จังหวัดน่าน มีการผลิตกันมาตั้งแต่ในสมัยประวัติศาสตร์ปรากฏชื่อครั้งแรกเมื่อมีการอ้างถึง “บ่อมาง”

     เมื่อพระเจ้าติโลกราชแห่งเมืองเชียงใหม่ ยกทัพมาตีเมืองน่านใน ปี พ.ศ.1993 นอกจากนี้ยังมีหลักฐานทางโบราณคดีต่างๆ อาทิ เครื่องถ้วย,ศิลาจารึก,พระพุทธรูป ช่วยยืนยันว่าชุมชนที่ผลิตเกลือที่บ้านบ่อหลวงเจริญรุ่งเรือง อนุมานว่าเป็นระยะที่ 1 เมื่อราวพุทธศตวรรษที่ 21 – 21

     หลังจากนั้นไม่แน่ชัดว่ามีชุมชนที่ผลิตเกลือต่อมาหรือไม่ เนื่องจากบ้านเมืองในล้านนากำลังวุ่นวายเพราะอยู่ภายในอำนาจของพม่าและไม่พบหลักฐานทางโบราณคดียืนยันอย่างแน่ชัด หากแต่จากข้อมูลประวัติชาติพันธ์และประวัติศาสตร์บอกเล่าทำให้สันนิษฐานได้ว่าเกิดชุมชนในระยะที่ 2 ในราวต้นพุทธศตวรรษที่ 24 และกลุ่มชุมชนเหล่านี้เป็นบรรพบุรุษของชาวบ้านบ่อหลวงในปัจจุบันน่าจะเป็นชาวไตลื้อ ที่อพยพมาจากแถบเมืองบ่อแฮทางตอนใต้ของสิบสองปันนา ซึ่งเป็นเมืองที่มีการผลิตเกลือสินเธาว์เป็นปริมาณมาก

     เมืองน่าน เมื่อปี พ.ศ.2475 สามารถตักเกลือได้ปีละ 1,500 หาบ การผลิตเกลือที่บ้านบ่อหลวง หมู่ที่ 1 ต.บ่อเกลือใต้ อ.บ่อเกลือ จ.น่าน เริ่มจากการผลิตเกลือที่บ้านบ่อหลวง เริ่มจากการตักน้ำเกลือจากบ่อนำมาต้มในโรงต้มที่ต้องปิดทึบทั้ง 4 ด้าน เพื่อกันลมเป็นการประหยัดเชื้อเพลิงและทำให้เม็ดเกลือเล็กละเอียด

     เตาที่ใช้เป็นเตาดินทำจากดินดิบก่อเป็นรูปเตามีช่องใส่พื้นด้านหน้า รูระบายควันและความร้อน 2 ช่องด้านหลังวางกะทะต้มเกลือได้ 2 กะทะ กะทะที่ใช้เป็นกะทะเหล็กไม่มีหูจับ เส้นผ่าศูนย์กลางโดยเฉลี่ย 85 ซม. การต้มเกลือ 1 กะทะต้องใช้เวลาประมาณ 4 ชม. ได้เกลือกะทะละ 15 กก. รวม 30 กก. ต่อการต้ม 1 ครั้ง

     การต้มเกลือจะต้องต้มทั้งวันทั้งคืน รวม 5 คืน 6 วัน ต่อหนึ่งกะทะ แล้วจึงล้างกะทะพักเตา เพราะถ้าต้มนานกว่านี้จะทำให้กะทะและเตาแตกได้ เชื้อเพลิงเป็นที่สำคัญอย่างยิ่ง เพราะต้องจ้างคนชักลากหาฟืนไว้ให้เพียงพอสำหรับการต้มในครั้งหนึ่งๆ หากผลิตพร้อมกันมาก ๆ ทำให้เกิดการแย่งชิงกันได้ ผลผลิตเกลือจากบ้านบ่อหลวงในปัจจุบันลดน้อยลงมากเมื่อเทียบกับการผลิตในอดีต เพราะความนิยมบริโภคเกลือทะเล เพิ่มขึ้นเนื่องมาจากการคมนาคมที่สะดวก

หรือศึกษาข้อมูลเพิ่มเติมได้ที่ บ้านบ่อหลวง

ข้อมูลโดย : องค์การบริหารส่วนตำบลบ่อเกลือใต้