ตามตำนานระบุว่า พระพุทธรูปทั้ง 5 องค์ ต่างก็ลอยน้ำมาตามแม่น้ำสายหลักของภาคกลางทั้ง 5 สาย และมีชาวบ้านมาพบเจอจึงได้นำพระพุทธรูปเหล่านั้นขึ้นฝั่งและนำไปประดิษฐานไว้ตามวัดใกล้เคียงกับจุดที่ชะลอองค์พระขึ้นจากแม่น้ำ
ส่วนเหตุที่ว่าพระพุทธรูปทั้ง 5 นี้เป็นพี่น้องกันก็มาจากตำนานที่เล่าสืบต่อกันมาว่า มีพี่น้องชาวเมืองเหนือ 5 คน บวชเป็นพระภิกษุและสำเร็จเป็นพระอริยบุคคล มีอำนาจทางจิตมาก ได้ตั้งจิตอธิษฐานร่วมกันว่าจะขอบำเพ็ญบารมีช่วยสัตว์โลกให้พ้นทุกข์ แม้ตายไปแล้ว ก็จะสร้างบารมีช่วยสัตว์โลกให้พ้นทุกข์ต่อไป จนกว่าจะถึงซึ่งนิพพาน และ
เมื่อพระภิกษุทั้งห้ามรณภาพไปแล้ว ก็ได้เข้ามาสถิตอยู่ในพระพุทธรูปทั้งห้าองค์และแสดงปาฏิหาริย์ให้พระพุทธรูปทั้งห้าองค์ลอยน้ำมาทางใต้ตามแม่น้ำทั้ง 5 สาย ในขณะที่บางตำนานก็กล่าวไว้ว่า การที่พระพุทธรูปทั้ง 5 ลอยน้ำมานี้ก็เพราะเมื่อคราวเสียกรุงครั้งที่ 2 ข้าศึกได้เผาไฟเพื่อหลอมเอาทองที่หล่อจากองค์พระพุทธรูป ชาวบ้านเองก็ต้องการจะรักษาพระพุทธรูปไว้ จึงเอาปูนบ้าง รักดำบ้างไปพอกไว้ที่องค์พระเพื่อให้ดูไม่สวยงามและปกปิดความมีค่าไว้จากข้าศึก แต่เมื่อไม่อาจปกป้องได้ไหวจึงขนย้ายพระพุทธรูปสำคัญลงแพไม้ไผ่ล่องมาตามแม่น้ำเพื่อไม่ให้ข้าศึกทำลาย ด้วยน้ำหนักขององค์พระ เมื่อวางพระลงบนแพไม้ไผ่จึงดูเหมือนพระพุทธรูปลอยมาตามน้ำ จนผู้ที่พบเห็นถือเป็นเรื่องปาฏิหาริย์ที่พระพุทธรูปองค์ใหญ่น้ำหนักมากจะสามารถจะลอยน้ำได้
1. “หลวงพ่อโสธร” แห่งแม่น้ำบางปะกง ลอยไปตามแม่น้ำบางประกง ได้ชื่อว่า หลวงพ่อโสธร ประดิษฐาน ณ วัดโสธรวราราม อำเภอเมือง ฯ จังหวัดฉะเชิงเทรา
2. ”หลวงพ่อโต” แห่งคลองสำโรง แม่น้ำเจ้าพระยา เป็นพระพุทธรูปปางมารวิชัย หล่อด้วยทองสำริด ศิลปะสมัยสุโขทัย หน้าตักกว้าง 3 ศอก 1 คืบ ลอยไปตามแม่น้ำเจ้าพระยา ได้ชื่อว่า หลวงพ่อโต ประดิษฐานในพระอุโบสถ วัดพลับพลาชัยชนะสงคราม หรือ วัดบางพลีใหญ่ใน อำเภอบางพลี จังหวัดสมุทรปราการ
3. ”หลวงพ่อวัดไร่ขิง” แห่งแม่น้ำนครชัยศรี เป็นพระพุทธรูปปางมารวิชัย ศิลปะประยุกต์ระหว่างเชียงแสนและสุโขทัย หน้าตักกว้าง 4 ศอก 2 นิ้ว สูง 4 ศอก 16 นิ้ว ลอยไปตามแม่น้ำนครชัยศรี ได้ชื่อว่า หลวงพ่อวัดไร่ขิง ประดิษฐานในพระอุโบสถวัดไร่ขิง อำเภอสามพราน จังหวัดนครปฐม
4. “หลวงพ่อบ้านแหลม” แห่งแม่น้ำแม่กลอง เป็นพระพุทธรูปปางอุ้มบาตร หล่อด้วยสำริด สูงจากยอดพระเกตุมาลาถึงพระบาท 167 เซนติเมตร ลอยไปตามน้ำแม่กลอง ได้ชื่อว่า หลวงพ่อบ้านแหลม ประดิษฐานในพระอุโบสถวัดเพชรสมุทรวรวิหาร หรือวัดบ้านแหลม อำเภอเมืองฯ จังหวัดสมุทรสงคราม
5. “หลวงพ่อวัดเขาตะเครา” แห่งแม่น้ำเพชรบุรี เป็นพระพุทธรูปปางมารวิชัย หล่อด้วยสำริด ศิลปะสมัยเชียงแสน หน้าตักกว้าง 21 นิ้ว สูง 29 นิ้ว ลอยไปตามแม่น้ำเพชรบุรี ได้ชื่อว่า หลวงพ่อวัดเขาตะเครา ประดิษฐานในกุฏิเจ้าอาวาสวัดเขาตะเครา อำเภอบ้านแหลม จังหวัดเพชรบุรี
อย่างไรก็ตาม พระพุทธรูปที่มากับสายน้ำทั้ง 5 องค์ ที่กล่าวมาแล้วข้างต้น แต่ละองค์มีผู้คนเลื่อมใสศรัทธาเคารพกราบไหว้ และเกิดปาฏิหาริย์เป็นที่ปรากฏ มีผู้เล่าเรื่องราวเกี่ยวกับความศักดิ์สิทธิ์ของหลวงอยู่หลายเรื่องทีเดียว ไม่ว่าจะเป็นการอธิษฐานหรือบนขอให้ค้าขายร่ำรวย ช่วยให้แคล้วคลาดจากอุบัติเหตุ ฯลฯ ซึ่งผู้ที่สมหวังในคำอธิษฐานแล้วก็มักถวายหรือแก้บนด้วยการรำละคร หรือประทัด เป็นต้น แต่การบนที่มักสมปรารถนาเร็วก็คือการบนตัวบวช ไม่ว่าจะเป็นบวชพระ บวชเณร บวชชี บวชชีพราหมณ์
บทความ อ . สุริยะเทพ มนตราทิพย์