โรคเอดส์/ไวรัสเอช ไอ วี - AIDS / HIV
อาการของผู้ติดเชื้อเอชไอวีในตอนเริ่มต้นส่วนใหญ่จะยังไม่แสดงอาการ แต่สามารถแพร่เชื้อไปให้ยังบุคคล อื่นได้้ อาการที่ส่อให้เห็นหลังจากนั้นไปอีกซักระยะ พอสังเกตุได้มีดังต่อไปนี้
- ต่อมน้ำเหลืองที่คอ รักแร้ แขน ขาหนีบ โตนานเกินกว่า 3 เดือน
- น้ำหนักลดลง 4-5 กิโลกรัม หรือมากกว่า 10% ของน้ำหนักตัวภายในระยะ 3 เดือนโดยไม่ทราบสาเหตุ
- อุจจาระร่วงเรื้อรังเกิน 3 เดือน โดยไม่หายขาด
- เบื่ออาหาร และเหนื่อยง่ายมาเป็นเวลามากกว่า 3 เดือนขึ้นไป
- ไอเรื้อรังโดยไม่ทราบสาเหตุ เป็นๆหายๆนานเกินกว่า 3 เดือน
- มีไข้สูงเกิน 37.8 C หรือมีเหงื่ออกมากในตอนกลางคืน เรื้อรังเกิน 1 เดือน
- มีก้อนสีแดงปนม่วงแก่ ขึ้นตามตัวและโตขึ้นเรื่อยๆ
- แขน ขา ข้างใดข้างหนึ่งไม่มีแรงหรือทำงานไม่ประสานกัน หรือมีอาการชัก จากที่ไม่เคยเป็นมาก่อน
- เป็นฝ้าขาวที่ลิ้นหรือในปาก นานเกินกว่า 3 เดือน
ทั้งนี้อาการดังกล่าวข้างต้น ไม่ได้หมายความว่าผู้ที่มีอาการดังกล่าวทั้งหมดจะเป็นเอดส์ทุกราย จนกว่าจะ
ได้มีการตรวจหาแอนติบอดีย์จากเลือดเป็นการยืนยันที่แน่นอน
โอกาสเสี่ยงต่อการติดเชื้อไวรัสเอช ไอ วี ที่ควรหลีกเลี่ยงคือ
- การมีเพศสัมพันธุ์กับผู้ติดเชื้อหรือผู้ป่วย
- ใช้เข็มฉีดยาร่วมกับผู้ป่วยหรือผู้ติดเชื้อเอดส์ถึงแม้จะไม่แสดงอาการมาก
พบมากในผู้ติดยาเสพติด
- ได้รับการถ่ายเลือดจากผู้ที่ป่วยโดยไม่ได้มีการตรวจเลือดเป็นอย่างดีก่อนการให้เลือด
เลือดบริจาคจากสภากาชาดไทย จะมีการตรวจหาแอนติบอดีย์เอช ไอ วี ทุุกราย
ก่อนอนุญาตให้นำเลือดไปใช้ได้
- มารดาที่ป่วยเป็นโรคเอดส์หรือติดเชื้อเอดส์ในระยะตั้งครรภ์ ลูกที่คลอดออกมา
ก็จะมีโอกาสติดเชื้อเอดส์ได้
ลักษณะทั่วไป
โรคเอดส์ (AIDS) ย่อมาจากคำว่า Aquired immunodeficiency syndrome ซึ่งแปลว่า
“กลุ่ม อาการภูมิคุ้มกันบกพร่อง” เป็นกลุ่มอาการของโรคที่เกิดจากเชื้อไวรัสเอชไอวี
(HIV ย่อจาก Human immunodeficiency virus) เมื่อเข้าสู่ร่างกาย จะเข้าไปทำลายเม็ดเลือดขาว ทำให้ระบบภูมิคุ้มกันในร่างกายเสื่อม หรือบกพร่องลงเป็นผลทำให้เป็นโรค ติดเชื้อ หรือเป็นมะเร็งบางชนิดได้ง่ายกว่าคนปกติ อาการมักจะรุนแรง และเรื้อรัง และเสียชีวิตในที่สุด
จากรายงานของกระทรวงสาธารณสุขพบว่าจนถึงวันที่ 31 กรกฎาคม 2540 ในประเทศไทยมีผู้ที่ป่วยเป็นโรคเอดส์แล้วรวมทั้งสิ้น 65,792 ราย (เสียชีวิตแล้วประมาณ 27%) อัตราส่วนระหว่างผู้ป่วยชายต่อหญิงเท่ากับ 4.6 : 1, ประมาณ 50% เป็นกลุ่มอายุ 25-34 ปี,
ประมาณ 20% เป็นกลุ่มอายุต่ำกว่า 20 ปี, ปัจจัยเสี่ยงที่ สำคัญคือการมีเพศสัมพันธ์ ซึ่งพบถึง 81.6% (0.8% เกิดในชายรักร่วมเพศ) ส่วนการใช้ยาเสพติดฉีด เข้าเส้นพบได้ 6% และติดเชื้อจากมารดา 5.3%
พบในภาคเหนือตอนบน (เชียงใหม่ เชียงราย พะเยา ลำปาง ลำพูน แม่ฮ่องสอน) ถึง 36.5% ของผู้ป่วยทั้งประเทศ
สาเหตุ
เกิดจากเชื้อ เอชไอวี ซึ่งเป็นไวรัสชนิดใหม่ เพิ่งมีการเพาะเลี้ยงแยกเชื้อได้ในปี พ.ศ. 2526 เชื้อนี้ มีมากในเลือด น้ำเชื้ออสุจิ และน้ำเมือกในช่องคลอดของผู้ติดเชื้อ จึงสามารถแพร่เชื้อได้โดย
1. ทางเพศสัมพันธ์ ทั้งต่างเพศและเพศเดียวกัน (ในชายรักร่วมเพศ, เกย์)
2. ทางเลือด เช่น การได้รับการถ่ายเลือด, การปลูกถ่ายอวัยวะที่มีเชื้อ, การแปดเปื้อนผลิตภัณฑ์ จากเลือด, การใช้เข็มฉีดยาร่วมกัน เป็นต้น
ส่วนการใช้ของมีคม (เช่นใบมีดโกน ที่ตัดเล็บ) ร่วมกับ ผู้ติดเชื้อ การสัก การเจาะหู อาจมีโอกาสแปดเปื้อนเลือดที่มีเชื้อได้ แต่จะมีโอกาสติดโรคได้ ก็ต่อ เมื่อมีแผลเปิด และปริมาณเลือด หรือน้ำเหลืองที่เข้าไปในร่างกายมีจำนวนมากพอ
3. การติดต่อจากมารดาที่มีเชื้อสู่ทารก ตั้งแต่ระยะอยู่ในครรภ์ ระยะคลอด และระยะเลี้ยงดูหลังคลอด โอกาสที่ทารกจะติดเชื้อจากมารดา ประมาณ 20-50%
จากการศึกษาในประเทศต่าง ๆ เท่าที่ผ่านมา ไม่พบว่ามีการติดต่อโดย
- การหายใจ ไอ จามรดกัน
- การกินอาหาร และดื่มน้ำร่วมกัน
- การว่ายน้ำในสระ หรือเล่นกีฬาร่วมกัน
- การใช้ห้องน้ำร่วมกัน
- การอยู่ในห้องเรียน ห้องทำงาน ยานพาหนะ หรือการอยู่ใกล้ชิดกับผู้ติดเชื้อ
- การสัมผัส โอบกอด
- การใช้ครัว ภาชนะเครื่องครัว จาน แก้ว หรือผ้าเช็ดตัวร่วมกัน
- การใช้โทรศัพท์ร่วมกัน
- การถูกยุง หรือแมลงกัด
เชื้อเอชไอวีเมื่อเข้าสู่ร่างกาย ก็จะมีการเพิ่มจำนวน สามารถแยกเชื้อไวรัส หรือตรวจพบแอนติเจนได้หลังติดเชื้อ 2 - 6 สัปดาห์ และจะตรวจพบแอนติบอดีได้หลังติดเชื้อ 3 - 12 สัปดาห์
ผู้ที่มีเลือดบวก (มีแอนติบอดี) 90% จะมีเชื้อเอชไอวีในกระแสเลือด ซึ่งสามารถแพร่โรคให้ผู้อื่นได้ แม้จะไม่มีอาการอะไรเลยก็ตาม
ลักษณะอาการ
เนื่องจากผู้ติดเชื้อเอชไอวีจะมีการเปลี่ยนแปลงของร่างกายแตกต่างกันไปสุดแล้วแต่จำนวนของ เชื้อ และระดับภูมิต้านทานของร่างกาย ดังนั้นโรคนี้จึงสามารถแบ่งออกเป็น 4 ระยะด้วยกันดังนี้
1. ระยะแรกเริ่มของการติดเชื้อเอชไอวี (Primary HIV infection หรือ
(Acute retroviral syndrome) ระยะนี้นับตั้งแต่เริ่มติดเชื้อเอชไอวี จนกระทั่งร่างกายเริ่มสร้างแอนติบอดี กินเวลาประมาณ 1-6 สัปดาห์หลังติดเชื้อ ผู้ป่วยจะมีอาการไข้ เจ็บคอ ปวดเมื่อยตามตัว มีผื่นขึ้น ต่อมน้ำเหลืองโต บางคน อาจมีอาการคลื่นไส้ อาเจียน
ถ่ายเหลว หรือ มีฝ้าขาวในช่องปาก อาการเหล่านี้มักจะเป็นอยู่ 1-2 สัปดาห์ แล้วหายไปได้เอง เนื่องจากอาการคล้ายกับไข้หวัด ไข้หวัดใหญ่หรือไข้ทั่วๆไป ผู้ป่วยอาจ ซื้อยารักษาเอง หรือเมื่อไปพบแพทย์ก็อาจไม่ได้รับการตรวจเลือด จึงไม่ได้รับการวินิจฉัยตั้งแต่ในระยะนี้ ผู้ติดเชื้อประมาณ 30-50% อาจไม่มีอาการดังกล่าวเลยก็ได้
2. ระยะติดเชื้อโดยไม่มีอาการ ผู้ติดเชื้อจะแข็งแรงเป็นปกติเหมือนคนทั่วไป แต่การตรวจเลือดจะ พบเชื้อเอชไอวี และแอนติบอดีต่อเชื้อชนิดนี้ และสามารถแพร่เชื้อให้ผู้อื่นได้ เรียกว่า เป็น “พาหะ” (carrier) ของโรค ระยะนี้มักเป็นอยู่นาน 5-10 ปี บางคนอาจนานกว่า 15 ปี
3. ระยะติดเชื้อที่มีอาการ ระยะนี้แต่ก่อนเรียกว่า “ระยะที่มีอาการสัมพันธ์กับเอดส์” (AIDS related complex หรือ ARC)มักจะมีอาการคล้ายโรคอื่น ๆ จนไม่ได้เฉลียวใจว่าเป็นเอดส์ก็ได้ อาจพบ อาการอย่างใดอย่างหนึ่ง ดังต่อไปนี้ ในระยะเวลาไม่ต่ำกว่า 3 เดือน
- มีไข้เกิน 37.8 ํ ซ. เป็นพัก ๆ หรือติดต่อกันทุกวัน
- ท้องเดินเรื้อรัง หรืออุจจาระร่วงเรื้อรัง
- น้ำหนักลดเกิน 10% ของน้ำหนักตัว
- ต่อมน้ำเหลืองโตมากกว่า 1 แห่งในบริเวณที่ไม่ติดต่อกัน
- เชื้อราในปาก
- ฝ้าขาว (hairy leukoplakia) ในช่องปากจากเชื้อไวรัสเอปสไตน์บาร์ มัก อยู่ที่ด้านข้างของลิ้นมี ลักษณะเป็นฝ้า คล้ายโรคเชื้อราแต่ขูดไม่ออก
- โรคงูสวัด
4. ระยะป่วยเป็นเอดส์ ระยะนี้ระบบภูมิคุ้มกันของผู้ป่วยเสื่อมเต็มที่ เป็นผลทำให้เชื้อโรคต่างๆ เช่น เชื้อรา ไวรัส แบคทีเรีย โปรโตซัว วัณโรค เป็นต้น ฉวยโอกาสเข้ารุมเร้า เรียกว่า “โรคติดเชื้อฉวย โอกาส” (opportunistic infections) ซึ่งส่วนใหญ่เป็นการติดเชื้อที่รักษาค่อนข้างยาก และอาจติดเชื้อชนิดเดิมซ้ำอย่างเดียว หรือติดเชื้อชนิดใหม่ หรือติดเชื้อหลายชนิดร่วมกัน ทำให้เกิดวัณโรค ปอด, ปอดอักเสบ, สมองอักเสบ , เยื่อหุ้มสมองอักเสบ การติดเชื้อของระบบทางเดินอาหาร (เจ็บคอ กลืนลำบาก ท้องเดิน) เป็นต้น
ผู้ป่วยเอดส์ยังมีโอกาสเป็นมะเร็งบางชนิด เช่น มะเร็งของหลอดเลือดที่เรียกว่า Kaposi sarcoma (เห็นเป็นตุ่ม หรือผื่นสีม่วงที่ผิวหนัง หรือเกิดที่ต่อมน้ำเหลืองภายในช่องปาก หรืออวัยวะภายใน ก็ได้), มะเร็งต่อมน้ำเหลือง (Lymphoma) ในสมอง เป็นต้น
นอกจากนี้ผู้ป่วยยังอาจมีความผิดปกติของสมองที่เรียกว่า AIDS dementia complex (ADC) ทำให้มีอาการทางจิตประสาท ความจำเสื่อม หลงลืมง่าย ไม่มีสมาธิ ซึมเศร้า คลุ้มคลั่ง เป็นต้น
บางคนอาจมีอาการแขนขาชา อัมพาต ชักกระตุกได้
สิ่งตรวจพบ
ในระยะที่มีอาการหรือป่วยเป็นเอดส์แล้ว จะตรวจพบอาการผิดปกติต่าง ๆ เช่น
ไข้ ซูบผอม ต่อม น้ำเหลืองโตหลายแห่ง (บริเวณคอ รักแร้ ขาหนีบ) ซีด จุดแดง-จ้ำเขียว
ในช่องปาก อาจพบอาการลิ้นหรือช่องปากเป็นฝ้าขาวจากเชื้อราแคนดิดา , รอยฝ้าขาวข้างลิ้น (hairy leukoplakia), แผลเริมเรื้อรัง, แผลแอฟทัส, ปากเปื่อย, ก้อนเนื้องอก (มะเร็ง) เป็นต้น
บริเวณผิวหนัง อาจพบวงผื่นของโรคเชื้อรา (กลากเกลื้อน) ลุกลามเป็นบริเวณกว้างและเรื้อรัง, เริม, งูสวัด, แผลเรื้อรัง, พุพอง, ก้อนเนื้องอก, หูดข้าวสุก(จากไวรัส), ผื่นสีม่วงแดง หรือตุ่มสีม่วง (Kaposi sarcoma), ตุ่มหนอง หรือตุ่มคล้ายหูดข้าวสุกกระจายทั่วไป จากเชื้อราเพนิซิลเลียม มาร์เนฟไฟ (Penicillium marneffei), ผิวหนังแห้ง คัน เป็นสะเก็ดขาว เป็นตุ่มคัน เป็นต้น ในรายที่เป็นปอดบวม จะมีอาการหายใจหอบ ใช้เครื่องตรวจฟังปอดมีเสียงกรอบแกรบ (crepitation)
ในรายที่เป็นโรคติดเชื้อของสมอง จะมีอาการซึม เพ้อ ชัก หมดสติ ถ้าเป็นเยื่อหุ้มสมองอักเสบ จะตรวจพบอาการคอแข็ง
การรักษา
1. ในรายที่มีพฤติกรรมเสี่ยง เช่น หญิงบริการ, ผู้ที่ชอบเที่ยว หรือมีเพศสัมพันธ์เสรี,
ผู้ที่ฉีดยา เสพติด, แม่บ้านที่สามีมีพฤติกรรมเสี่ยง เป็นต้น ควรให้คำปรึกษาในการตรวจเลือดพิสูจน์ บนพื้นฐานของความสมัครใจและต้องรักษาความลับ ในกรณีตรวจพบเลือดบวกการตรวจเลือดเพื่อบ่งบอกการติดเชื้อ
เอชไอวี มี 2 วิธีใหญ่ ๆ คือ
ก. การตรวจหาแอนติบอดีต่อเชื้อเอชไอวี โดยวิธีอีไลซ่า (ELISA) จะตรวจพบ
แอนติบอดี (เลือด บวก) หลังติดเชื้อ 3-12 สัปดาห์ (ส่วนใหญ่ประมาณ 8 สัปดาห์
บางรายอาจนานถึง 6 เดือน) วิธี นี้เป็นการตรวจกรองขั้นต้น ถ้าพบเลือดบวก
ต้องตรวจยืนยันโดยวิธีเวสเทิร์นบลอต (Western blot) อีกครั้ง
ข. การตรวจหาแอนติเจน (ส่วนประกอบของตัวเชื้อเอชไอวี) จะตรวจพบ
แอนติเจน (เลือดบวก) หลังติดเชื้อ 2 - 6 สัปดาห์ ถ้าพบเลือดบวกแน่ชัด โดยไม่
มีอาการก็จัดว่าเป็นผู้ติดเชื้อโดยไม่มี อาการ หรือพาหะ ควรให้คำแนะนำในการ
ปฎิบัติตัวเพื่อรักษาสุขภาพให้แข็งแรง และหลีกเลี่ยง การแพร่เชื้อให้ผู้อื่น
(ดูรายละเอียดเพิ่มเติมในหัวข้อ “ข้อแนะนำ”)
สำหรับหญิงตั้งครรภ์ ที่ตรวจพบเป็นผู้ติดเชื้อ แพทย์อาจพิจารณาให้ยาต้านไวรัส -เอซีที (AZT) ซึ่งมีการศึกษาว่าสามารถลดการติดเชื้อให้ทารกในครรภ์ได้ถึง 2 ใน 3 โดยการให้ยาเอซีที ขนาด ครั้งละ 100 มก. วันละ 5 ครั้ง (ทุก 4 ชั่วโมง) ตั้งแต่อายุครรภ์ 14-34 สัปดาห์ กินทุกวันจนกระทั่งเข้าสู่ระยะคลอด ระหว่างคลอดจะเปลี่ยนเป็นยาชนิดฉีด เริ่มแรกให้ 2 มก.ต่อน้ำหนักตัว 1 กก. เข้าทางหลอดเลือดดำให้หมดภายใน 1 ชั่วโมง ต่อไปให้ ขนาด 1 มก.ต่อน้ำ
หนักตัว 1 กก.ต่อชั่วโมง จนกระทั่งตัดสายสะดือเด็ก หลังคลอดภายใน 12 ชม.
จะเริ่มให้ยาเอซีทีแก่ทารก ขนาด 2 มก.ต่อน้ำหนักตัว 1 กก.ทุก 6 ชั่วโมงหรือ
ใช้ชนิดฉีด ขนาด 1.5 มก.ต่อน้ำหนักตัว 1 กก.เข้าหลอดเลือดดำ (แต่ละครั้งฉีด
ให้หมดภายใน 30 นาที)ทุก 6 ชม. ให้ยานาน 6 สัปดาห์
ในปัจจุบันแนะนำให้ตรวจวัดปริมาณเชื้อเอชไอวีในเลือดเป็นระยะ ๆ ถ้าพบว่าปริมาณเชื้อไม่ลด ลงจากการให้ยา AZT เพียงตัวเดียว ก็อาจให้ยาร่วมกัน 3 ตัว (เช่น AZT + 3TC + nevirapine)
2. ในรายที่มีอาการที่สงสัยว่าจะเป็นเอดส์ ควรส่งโรงพยาบาลเพื่อการตรวจวินิจฉัย โดยการตรวจ เลือดและทำการตรวจพิเศษอื่น ๆ เช่น ตรวจเสมหะ และเอกซเรย์ ในรายที่สงสัยจะเป็นวัณโรค ปอด หรือปอดอักเสบแทรก, เจาะหลังในรายที่สงสัยจะเป็นเยื่อหุ้มสมองอักเสบ, ส่องกล้องตรวจดูทางเดิน
อาหารในรายที่สงสัยจะมีการติดเชื้อราแคนดิดา เป็นต้น
การตรวจเลือด นอกจากตรวจยืนยันการติดเชื้อเอชไอวีแล้ว ยังจะตรวจนับเม็ดเลือดขาวชนิด CD4 lymphocyte และการตรวจวัดปริมาณเชื้อเอชไอวีในเลือด (viral load) เพื่อใช้ในการประเมินความ รุนแรงของโรค เพื่อการตัดสินใจเริ่มให้ยารักษา, ติดตามการดำเนินของโรค และการปรับวิธี
การรักษา
ก. การรักษาผู้ป่วยที่ติดเชื้อเอชไอวีและผู้ป่วยเอดส์ มีหลักการคร่าว ๆ ดังนี้
1. ให้ยาต้านไวรัส เพื่อลดจำนวนของเชื้อเอชไอวี ซึ่งจะช่วยลดการทำลายระบบภูมิคุ้มกัน ช่วยให้ยืด อายุผู้ป่วยและมีสุขภาพที่ดีขึ้น แพทย์จะพิจารณาให้ยาต้านไวรัสในกรณี ดังนี้
1.1 เมื่อมีอาการแสดงของโรคแล้ว
1.2 เมื่อยังไม่มีอาการแสดง แต่ตรวจเลือดพบว่ามีค่า CD4 ต่ำกว่า 500
เซลล์ต่อลูกบาศก์มิลลิเมตร (CD4 มีค่าปกติ 600-1200, ค่า CD4
บ่งบอกถึงระดับความแข็งแรงของระบบภูมิคุ้มกัน มีค่ายิ่งต่ำระบบภูมิคุ้มกันก็ยิ่งอ่อนแอ
และยิ่งเสี่ยงต่อการเกิดภาวะแทรกซ้อนมากขึ้น)
1.3 เมื่อยังไม่มีอาการแสดง และค่า CD4 มากกว่า 500 เซลล์ต่อลูกบาศก์
มิลลิเมตร แต่มีประมาณ เชื้อเอชไอวี (viral load) มากกว่า 30,000
ตัวต่อมิลลิลิตร
ในปัจจุบันมียาต้านไวรัสที่นิยมเลือกใช้อยู่ 3 กลุ่ม ได้แก่
กลุ่มที่ 1 Nucleoside analogues RTIs (reverse transcriptase
inhibitors) เช่น
- Zidovudine (AZT)
- Didanosine (ddI)
- Zalcitabine (ddC)
- Stavudine (d4T)
- Lamivudine (3TC)
กลุ่มที่ 2 NNRTIs (non-nucleoside reverse transcriptase inhibitors)
เช่น
- Delavirdine
- Loviride
- Nevirapine
กลุ่มที่ 3 Protease inhibitors (PIs) เช่น
- Nelfinavir
- Indinavir
- Ritonavir
- Saquinavir
ควรใช้ร่วมกันอย่างน้อย 2-3 ตัว (ไม่แนะนำให้ใช้เพียงตัวเดียว เพราะมักเกิดปัญหาเชื้อดื้อยาตาม มา) นาน 6-12 เดือนโดยใช้กลุ่มที่ 1 (Nucleoside analogues) 2 ตัว ร่วมกับกลุ่มที่ 2 หรือกลุ่มที่ 3 อีก 1 ตัว เช่น
- AZT + 3TC + Nevirapine
- AZT + 3TC + Nelfinavir
- AZT + 3TC + Indinavir
- AZT + ddC + Ritonavir
- AZT + ddI + Ritonavir
- AZT + ddI + Nevirapine
- ddI + d4T + Ritonavir
ข. ให้การรักษาโรคแทรกซ้อนที่เกิดขึ้น ในที่นี้ขอยกตัวอย่าง โรคติดเชื้อฉวยโอกาส
ที่พบบ่อยใน บ้านเรา เช่น
1. วัณโรค ให้ยารักษาวัณโรค
2. เยื่อหุ้มสมองอักเสบ จากเชื้อราคริปโตค็อกคัส (Cryptococcal
meningitis) ให้ยาฆ่าเชื้อรา - แอมโฟเทอริซินบี (Amphotericin B)
0.3-0.6 มก. ต่อน้ำหนักตัว 1 กก. ต่อวัน หยดเข้าหลอด เลือดดำช้า ๆ
นาน 6-8 สัปดาห์ เมื่อรักษาขั้นต้นจนหายแล้ว ควรให้ยานี้ขนาด
50-100 มก. ฉีด สัปดาห์ละครั้ง หรือให้กินฟลูโคนาโซน (Fluconazole)
100 - 200 มก.ต่อวัน ไปตลอดชีวิต เพื่อ ป้องกันการกำเริบซ้ำ
3. ปอดอักเสบ จากเชื้อโปรโตซัว-นิวโมซิสติสคาริไน (Pneumocystis
carinii pneumonia หรือ PCP) ให้ยาต้านจุลชีพ -โคไตรม็อกซาโซล
กินหรือฉีดเข้าหลอดเลือดดำ ในขนาด 15 มก. ต่อ น้ำหนักตัว 1 กก. ต่อ
วัน ของไตรเมโทพริมแบ่งให้วันละ 4 ครั้ง หรือ ให้เพนทาไมดีน
(Pentamidine) ฉีดเข้าหลอดเลือดดำในขนาด 4 มก.ต่อน้ำหนักตัว 1 กก.
ต่อวัน หรือ ให้ไตรเมโทพริม กินในขนาด 15 มก.ต่อน้ำหนักตัว 1 กก.
ร่วมกับแดปโซน (Dapsone) กินในขนาด 100 มก. ต่อวัน โดยให้ยาชนิด
ใดชนิดหนึ่งนาน 14-21 วัน เมื่อหายแล้ว ควรกินยาป้องกันการกำเริบซ้ำ
โดยให้โคไตรม็อกซาโซลวันละ 2 เม็ด 3 วัน ต่อสัปดาห์ หรือแดปโซน 50-100 มก.
ทุกวัน
ค. การเสริมสร้างภาระภูมิต้านทานของผู้ป่วย เช่น การปลูกถ่ายไขกระดูก และเม็ดเลือดขาว ลิมโฟไซต์ (lymphocyte) เป็นต้น
ง. การเสริมสภาพจิตใจของผู้ป่วย ซึ่งมักจะมีความวิตกกังวล ซึมเศร้า โกรธ รู้สึกไม่มั่นคง ด้วยการ ให้คำปรึกษาแนะนำให้กำลังใจ และให้การสังคมสงเคราะห์ตามความจำเป็น
อย่างไรก็ตาม ผู้ป่วยเอดส์ที่มีโรคแทรกซ้อน มักจะมีอาการกำเริบซ้ำบ่อย และค่าใช้จ่ายในการรักษา ค่อนข้างแพง จึงมักจะไม่ได้รับการรักษาอย่างเต็มที่ ผู้ป่วยมักจะเสียชีวิตในที่สุด บางคนอาจอยู่ได้ 1-2 ปี บางคนอาจอยู่ได้นาน 5-6 ปี หลังป่วยเป็นโรคเอดส์เต็มขั้นแล้ว
ข้อแนะนำ
1. สำหรับผู้ติดเชื้อโดยไม่มีอาการ กลุ่มนี้ยังมีสุขภาพแข็งแรงเช่นคนทั่วไป และสามารถดำเนิน ชีวิตไปตามปกติ บางคนอาจใช้เวลา 5-10 ปี กว่าจะป่วยเป็นเอดส์ บางคนก็ยังคงแข็งแรงดีแม้ติด เชื้อเกิน 10 - 15 ปีขึ้นไปผู้ติดเชื้อโดยไม่มีอาการ ควรปฎิบัติตัวดังนี้
1. ไปพบแพทย์และตรวจเลือด เป็นระยะ ๆ ตามที่แพทย์แนะนำ
2. ทำงาน เรียนหนังสือ คบค้าสมาคมกับผู้อื่น และปฎิบัติภารกิจประจำวันไปตามปกติ ไม่ต้องกังวล ว่าจะแพร่เชื้อให้คนอื่นโดยการสัมผัสหรืออยู่ใกล้ชิดกัน หรือหายใจรดผู้อื่น
3. หากมีความกังวลเป็นทุกข์ใจ ควรเล่าความในใจให้ญาติสนิทมิตรสหายฟัง
หรือขอคำปรึกษา แนะนำจากแพทย์ พยาบาล นักจิตวิทยา หรืออาสาสมัครในองค์กรพัฒนาเอกชน
4. จงอย่าท้อแท้สิ้นหวัง ต้องเสริมสร้างกำลังใจให้ตัวเอง ซึ่งเป็นอาวุธอันทรง
พลังในการบำรุงรักษา สุขภาพให้แข็งแรงต่อไป ผู้ที่เสียกำลังใจ อาจเสียสุขภาพ
ทางกาย หรือถูกโรครุมเร้าได้ง่าย
5. ส่งเสริมสุขภาพตัวเองด้วยการออกกำลังกายเป็นประจำ กินอาหารที่มีประโยชน์ต่อร่างกาย
(ไม่จำเป็นต้องกินอาหารเสริมราคาแพง) งดเหล้า บุหรี่ สิ่งเสพติด และพักผ่อนให้เพียงพอ
6. เสริมสร้างสุขภาพจิตด้วยการฟังเพลง ร้องเพลง เล่นกีฬา อยู่ใกล้ชิดธรรมชาติ ฝึกสมาธิ เจริญสติ สวดมนต์ หรือภาวนาตามลัทธิศาสนาที่นับถือ หมั่นทำความดี และช่วยเหลือผู้อื่น สร้างกุศลกรรม(เช่น ช่วยรณรงค์ในการป้องกันโรคเอดส์ เป็นต้น) ถ้ามีีโอกาส ควรเข้าร่วมกลุ่มช่วยเหลือกันเองในหมู่ผู้ติดเชื้อ
7. หลีกเลี่ยงพฤติกรรมที่อาจจะแพร่เชื้อให้ผู้อื่น โดย
- ใช้ถุงยางอนามัยทุกครั้งที่มีเพศสัมพันธ์ และงดการร่วมเพศทางปาก หรือทวารหนัก
- ไม่ใช้ของมีคม (เช่น มีดโกน ที่ตัดเล็บ) แปรงสีฟัน ร่วมกับผู้อื่น
- ไม่ใช้เข็มฉีดยาร่วมกับผู้อื่น
- งดการบริจาคโลหิต หรืออวัยวะต่าง ๆ เช่น ดวงตา ไต
- เมื่อร่างกายเปรอะเปื้อนเลือดหรือน้ำเหลือง ให้รีบทำความสะอาด และ
เปลี่ยนเสื้อผ้าทันที แล้วนำ ไปแยกซักให้สะอาด และตากให้แห้ง ควรระวังอย่า
ให้ ผู้อื่นสัมผัสถูกเลือดหรือน้ำเหลืองของตัวเอง
8. หลีกเลี่ยงการตั้งครรภ์ เพราะเด็กอาจมีโอกาสรับเชื้อจากมารดาได้
9. มารดาที่มีการติดเชื้อ ไม่ควรเลี้ยงลูกด้วยนมตัวเอง
2. สำหรับผู้ที่ป่วยเป็นเอดส์ ควรปฎิบัติตัวดังนี้
1. ปฎิบัติตัวเช่นเดียวกับผู้ติดเชื้อโดยไม่มีอาการ โดยปรับให้เหมาะกับ
สภาพของร่างกาย เช่น ทำงาน และออกกำลังกายแต่พอเหมาะ
2. กินยาและรักษาพยาบาล ตามคำแนะนำของแพทย์อย่างเคร่งครัด
3. ทำใจยอมรับชะตากรรมที่เผชิญ รู้จักใช้ชีวิตในปัจจุบันให้มีคุณค่าที่สุด และเตรียมตัวตาย อย่างมีสติ โดยการศึกษาและปฎิบัติธรรม ภายใต้การช่วยเหลือของผู้รู้
4. เมื่อมีโรคติดเชื้อฉวยโอกาสแทรกซ้อน ควรป้องกันมิให้เชื้อโรคต่างๆ แพร่ให้ผู้อื่น เช่น
- ใช้กระดาษ หรือผ้าเช็ดหน้าปิดปาก ปิดจมูกเวลาไอ หรือจาม
- ถ้วยชาม จาน แก้วน้ำที่ใช้แล้ว ควรล้างให้สะอาด ด้วยน้ำยาล้างจาน
หรือลวกด้วยน้ำร้อน แล้วทิ้งไว้ให้แห้งก่อนนำไปใช้ใหม่
- ควรระมัดระวังมิให้น้ำมูก น้ำลาย น้ำเหลืองจากแผล ปัสสาวะ และสิ่ง
ขับถ่ายต่าง ๆ กระเด็น หรือเปรอะเปื้อนไปถูกผู้อื่น
- การบ้วนน้ำลายหรือเสมหะ รวมทั้งกระดาษทิชชูที่ใช้แล้ว ควรจะใส่ใน
ภาชนะให้เป็นที่เป็นทาง สามารถนำไปทิ้ง หรือ ทำความสะอาดได้สะดวก
- สามารถใช้ห้องน้ำร่วมกับผู้อื่นได้ แต่ควรระมัดระวัง อย่าให้สิ่งขับถ่าย
เช่น อุจจาระ ปัสสาวะ เสมหะ อาเจียน เปรอะเปื้อนพื้น โถส้วม อ่างล้างมือ
ควรล้างทำความสะอาดด้วยผงซักฟอก
หรือ น้ำยาล้างห้องน้ำที่มีส่วนผสมของคลอรอกซ์ (Chorox) เป็นประจำ
และล้างมือทุกครั้ง หลังจากการขับถ่ายเสมอ
3. สำหรับญาติหรือผู้ใกล้ชิดผู้ป่วย ควรปฎิบัติดังนี้
1. ศึกษาให้เข้าใจเกี่ยวกับโรคเอดส์อย่างถ่องแท้
2. ให้กำลังใจ ดูแลผู้ป่วยด้วยความรักและความอบอุ่น เช่น การพูดคุย สัมผัส
โอบกอด
3. หากผู้ป่วยมีบาดแผลหรือเปรอะเปื้อนเลือดหรือน้ำเหลืองที่ร่างกาย หรือ
เสื้อผ้าของผู้ป่วย ควร หลีกเลี่ยงการสัมผัสถูกโดยตรง ถ้าจะสัมผัสควรสวมถุงมือยาง ถ้าไม่มี อาจใช้ถุงพลาติกที่ไม่ มีรูรั่ว 2-3 ชั้น แทนก็ได้
4. เสื้อผ้า ผ้าเช็ดตัว ผ้าปูที่นอน ของผู้ป่วย ที่ไม่เปื้อนเลือดหรือน้ำเหลือง ไม่
ต้องแยกซักต่างหาก แต่ถ้าเปื้อนเลือดหรือน้ำเหลือง ควรใช้ถุงมือยางจับต้อง
และนำไปแช่ในน้ำผสมผงฟอกขาวนาน ประมาณ 30 นาทีเสียก่อน แล้วจึงนำไปซักด้วยผงซักฟอกตามปกติ
5. ทุกคนในบ้านสามารถใช้ห้องน้ำ ห้องส้วมร่วมกับผู้ป่วยได้ แต่ควรทำ
ความสะอาดโดยสวมถุง มือ และใช้น้ำยาล้างห้องน้ำที่มีส่วนผสมของคลอรอกซ์ (Chorox) หรือน้ำยาฆ่าเชื้อ
6. เครื่องครัว ถ้วย จาน ชาม ช้อน ส้อม ไม่จำเป็นต้องแยกใช้ต่างหาก และใน
การกินอาหารร่วม สำรับกันควรใช้ช้อนกลางทุกครั้ง เพื่อสุขอนามัยที่ดี
4. วัคซีนป้องกันโรคเอดส์ ในปัจจุบันยังอยู่ในขั้นศึกษาทดลอง ดังนั้นการป้องกัน
โรคนี้ จึงอยู่ที่การ หลีกเลี่ยงพฤติกรรมเสี่ยงเป็นสำคัญ
5. การตรวจเลือดในการพิสูจน์ การติดเชื้อเอชไอวีนั้น จะให้ผลบวกหลังติดเชื้อ
3-12 สัปดาห์ บาง ครั้งการตรวจเลือดในระยะที่เพิ่งติดเชื้อใหม่ ๆ ก็อาจให้ผล
ลบลวง (false negative) ได้ จึงควรมี การตรวจซ้ำให้แน่ใจ ขณะเดียวกันการ
ตรวจเลือดในขั้นต้น โดยวิธีอีไลซ่า ก็อาจให้ผลบวกลวง (false positive)
กล่าวคือ เลือดเป็นบวกทั้งๆ ที่ ผู้นั้นอาจไม่ได้เป็นผู้ติดเชื้อก็ได้ ดังนั้นจึงควรจะ
ต้องทำการตรวจเลือดยืนยัน โดยวิธีเวสเทิร์นบลอต มิเช่นนั้นอาจทำให้เข้าใจผิด
ตลอดไปได้
6. การบริจาคเลือดที่คลังเลือด ไม่มีโอกาสจะติดเชื้อเอชไอวี เพราะเจ้าหน้าที่
จะใช้อุปกรณ์ชุดใหม่ ทุกครั้ง จึงไม่มีโอกาสจะปนเปื้อนเลือดของผู้อื่น
7. การใช้สมุนไพรในการรักษาโรคเอดส์ ในปัจจุบันยังไม่มีหลักฐานยืนยันว่า
ได้ผล ในการทำให้ หายได้จริง นอกจากช่วยเสริมสร้างกำลังใจ และช่วยให้
สุขภาพทั่วไปดีขึ้นชั่วขณะ หากจะใช้สมุน ไพรรักษา ควรศึกษาให้แน่ใจว่า
ไม่มีโทษ และราคาไม่แพง
8. ผู้ที่มีอาการไข้ เจ็บคอ ผื่นขึ้น ต่อมน้ำเหลืองโต คล้ายไข้หวัด หรือไข้หวัด
ใหญ่ แต่ไม่มีอาการ เป็นหวัด น้ำมูกไหล หากมีพฤติกรรมเสี่ยง ควรตรวจเลือด
พิสูจน์การติดเชื้อเอชไอวี อาจเป็นการ ติดเชื้อเอชไอวีระยะแรกเริ่มก็ได้
หากพบว่าเป็นจริง การได้รับการดูแลรักษาตั้งแต่แรกอาจช่วยให้โรคลุกลาม
ช้า หรือมีความรุนแรงน้อยลงได้
การป้องกัน
การป้องกัน แม้ว่าโรคนี้จะมีอันตรายร้ายแรง และยังมีความยุ่งยากในการเยียวยารักษา แต่ก็เป็น โรคที่สามารถป้องกันได้ง่าย ๆ ดังนี้
ก. สำหรับประชาชนทั่วไป
(1) หลีกเลี่ยงการมีเพศสัมพันธ์กับบุคคลอื่นที่มิใช่คู่ครอง ควรยึดมั่นต่อการ
มีเพศสัมพันธ์กับคู่ครอง (รักเดียวใจเดียว)
(2) ถ้ายังนิยมมีเพศสัมพันธ์กับบุคคลอื่น โดยเฉพาะหญิงบริการ หรือบุคคลที่
มีเพศสัมพันธ์เสรี หรือ มีพฤติกรรมเสี่ยงอื่น ๆ ก็ควรจะใช้ถุงยางอนามัยป้อง
กันทุกครั้ง
(3) หลีกเลี่ยงการดื่มเหล้าจนมึนเมา เพราะอาจชักนำไปสู่การมีเพศสัมพันธ์
ที่ไม่ปลอดภัย (ประมาท ไม่คิดป้องกันตัวเอง)
(4) หลีกเลี่ยงการสัมผัสถูกเลือดของคนอื่น เช่น ขณะช่วยเหลือผู้ที่มีบาดแผล
เลือดออก ควรใส่ถุง มือยางหรือถุงพลาสติก 2 - 3 ชั้น ป้องกันอย่าสัมผัสถูกเลือดโดยตรง
(5) หลีกเลี่ยงการใช้เข็ม หรือกระบอกฉีดยาร่วมกับผู้อื่น
(6) หลีกเลี่ยงการใช้ของมีคม (เช่น ที่ตัดเล็บ ใบมีดโกน) ร่วมกันผู้อื่น ถ้า
หลีกเลี่ยงไม่ได้ ก่อนใช้ควร ทำลายเชื้อ ด้วยการแช่ในน้ำยาฆ่าเชื้อ เช่น
แอลกอฮอล์ 70%, โพวิโดนไอโอดีน 2.5%, ทิงเจอร์ ไอโอดีน, ไลซอล 0.5-3%
โซเดียมไฮโพคลอไรด์ 0.1-0.5% (หรือน้ำยาคลอรอกซ์ 1 ส่วนผสมน้ำ 9 ส่วน
็ก็ได้) เป็นต้น นาน 10-20 นาที
(7) ก่อนแต่งงาน ควรปรึกษาแพทย์ในการตรวจเช็กโรคเอดส์ ถ้าพบว่าคนใด
คนหนึ่งมีเลือดบวกควร พิจารณาหาทางป้องกันมิให้ติดให้อีกคนหนึ่ง
(8) คู่สมรสที่มีคนใดคนหนึ่งเป็นผู้ติดเชื้อ ควรคุมกำเนิด และป้องกันการแพร่
เชื้อ โดยการใช้ถุงยาง อนามัยทุกครั้ง
(9) หญิงตั้งครรภ์ ที่คิดว่าตัวเองหรือคู่สมรสมีพฤติกรรมเสี่ยง ควรปรึกษาแพทย์
เพื่อตรวจเลือดตั้ง แต่เริ่มตั้งครรภ์ใหม่ ๆ ถ้าพบว่ามีการติดเชื้อ แพทย์อาจ
พิจารณาให้ยาต้านไวรัส เพื่อลดการติดเชื้อ ของทารกในครรภ์
(10) มาตรการในระยะยาว คือ การรณรงค์ให้เกิดค่านิยมใหม่ และสร้างครอบ
ครัวที่อบอุ่น เพื่อป้อง กันไม่ให้มีพฤติกรรมเสี่ยงต่าง ๆ เช่น การเที่ยวหญิงบริการ,
การติดยาเสพติด
ข. สำหรับบุคลากรทางการแพทย์ ซึ่งมีความเสี่ยงต่อการติดเชื้อเอชไอวี จาก
การปฎิบัติงานเกี่ยวข้อง กับการรักษาผู้ป่วย ควรประยุกต์ใช้มาตรการป้องกัน
(universal precautions) อย่างเคร่งครัด เช่น การสวมถุงมือ การใช้ผ้าปิด
จมูก หรือหน้ากาก การใส่เสื้อคลุม หรือการใช้อุปกรณ์ป้องกันอื่น ๆ เมื่อต้อง
ปฎิบัติงานที่มีโอกาสสัมผัสถูกเลือด น้ำเหลือง สารคัดหลั่ง หรือสิ่งขับถ่ายของ
ผู้ป่วยทุกคน (ไม่ว่า จะสงสัยว่าเป็นผู้ติดเชื้อหรือไม่ก็ตาม)
ในกรณีที่ถูกเข็มที่ใช้กับผู้ป่วยแล้วตำ ซึ่งเป็นอุบัติเหตุที่พบได้บ่อย (สหรัฐ
อเมริกา พบว่าผู้ที่ถูก เข็มที่ใช้กับผู้ที่ติดเชื้อตำ มีโอกาสติดเชื้อ ประมาณ 0.47%) ควรรีบตรวจเลือดโดยเร็ว แล้วตรวจซ้ำ ในระยะ 6 สัปดาห์, 3 เดือนและ 6 เดือนต่อมา แนะนำให้กินยาป้องกันโดยเร็วที่สุด โดยการใช้ยาต้านไวรัส 3 ตัวร่วมกัน (เช่น AZT + 3TC + Indinavir) นาน 4-6 สัปดาห์
สถานที่ตรวจรักษา
คลีนิคนิรนาม คือคลีนิคที่ให้คำปรึกษาแนะนำ และตรวจเอดส์โดยไม่ต้องเปิดเผยชื่อและที่อยู่ มีอยู่หลายแห่ง ในประเทศไทยทั้งในกรุงเทพมหานคร และต่างจังหวัด
- สำนักงานสาธารณสุขจังหวัด หรือสำนักงานควบคุมโรคเขต
- คลีนิคนิรนามของสภากาชาดไทยที่กรุงเทพมหานคร (02-2564107-9)
เป็นคลีนิคนิรนามต้นแบบที่ดำเนินการมาแล้วกว่า 13 ปี
มีการให้คำปรึกษาแนะนำและตรวจระดับภูมิคุ้มกัน (ซีดี 4) ให้กับผู้ติดเชื้อด้วย
ในปัจจุบันสภากาชาดไทยได้ขยายบริการคลีนิคนิรนามในรูปแบบเดียวกันไปยังต่างจังหวัด 3 แห่ง
- สถานีกาชาดจังหวัดเชียงใหม่ (053 – 234669)
- สถานีกาชาดจังหวัดสุรินทร์ (044-713237-8)
- สถานีกาชาดสิรินธร อำเภอทุ่งสง จังหวัดนครศรีธรรมราช (075-420704)
เพื่อเป็นทางเลือกใหม่ให้พี่น้องจังหวัดใกล้เคียงได้มาใช้บริการได้ เพื่อประโยชน์ของตนเอง ของครอบครัว และของคนอื่นๆที่อยู่รอบตัวเรา
ขอบคุณที่มา: www.thailabonline.com
: บทความคลีนิคนิรนาม โดยศาสตราจารย์นายแพทย์ประพันธ์ ภานุภาค
ผู้อำนวยการศูนย์วิจัยโรคเอดส์ สภากาชาดไทย
กระทู้ร้อนแรงที่สุดของวันนี้
กระทู้ล่าสุด
รูปเด่นน่าดูที่สุดของวันนี้
