อยู่ร่วมกัน

การอยู่ร่วมกับคนพาลทั้งหลาย นำทุกข์มาให้ในกาลทุกเมื่อ เหมือนอยู่ร่วมกันกับศัตรู ส่วนธีรชนคนมีปัญญามีการอยู่ร่วมเป็นสุข เหมือนสมาคมแห่งญาติ

คนที่เกิดมาในโลกนี้ ไม่ว่าจะยากดีมีจน จะอยู่โดยลำพังคนเดียวไม่ได้ จำต้องมีการคบหาสมาคมอยู่ร่วมกับผู้อื่น คนที่จะคบหาสมาคมอยู่ร่วมกันนั้น มีความแตกต่างกันออกไป คือเป็นคนชั่วก็มี เป็นคนดีก็มี การคบหาสมาคมนั้นย่อมมีผลแตกต่างกัน ถ้ามีเหตุให้คบหาสมาคมกับคนชั่วก็มีผลให้ได้รับความทุกข์ ความไม่สบายใจ ถ้ามีเหตุให้คบคนดีอยู่ร่วมกับคนดี ก็มีผลให้ได้รับสุขทั้งกายและใจ ความทุกข์ความสุขจะเกิดมีขึ้นได้ เพราะการคบหาสมาคมอยู่ร่วมกันนั่นเองเป็นเหตุ

คำว่า คนชั่ว หมายถึง คนที่ดำรงชีวิตอยู่ด้วยอาการเพียงหายใจเข้า หายใจออกเท่านั้น ไม่ดำรงชีวิตอยู่ด้วยปัญญา

โดยลักษณะของคนชั่วจะมีความประพฤติชั่วเป็นสัญลักษณ์ เมื่อคิดก็คิดแต่ความคิดชั่ว เมื่อพูดก็พูดแต่คำพูดชั่ว และเมื่อทำก็ทำแต่กรรมชั่ว คนพาลชั่วนั้นมีความประพฤติเป็นไปเพื่อตัดประโยชน์ทั้งในปัจจุบันและอนาคต ถือเอาแต่สิ่งที่ไม่เป็นประโยชน์ทั้งในปัจจุบันและอนาคตอย่างเดียว

ส่วนคนที่ดำเนินชีวิตในประโยชน์ทั้งสองอย่างในเบื้องต้นด้วยปัญญา ชื่อว่า คนดี

มีความประพฤติดีปฏิบัติชอบเป็นสัญลักษณ์ เป็นผู้รู้จักเหตุและผล ความประพฤติของบัณฑิตคนดีนั้นไม่วิปริตแปรผัน พึงเห็นสมด้วยพุทธภาษิตที่ว่า "บัณฑิตทั้งหลายอันความสุขหรือทุกข์ถูกต้องแล้ว ย่อมไม่แสดงอาการขึ้นลง"

อีกอย่างหนึ่ง คนที่ประกอบด้วยกุศลกรรมบถ 10 ประการ มีเว้นจากการฆ่าสัตว์ เป็นต้น ชื่อว่าเป็นคนดีเหมือนกัน คนดีนั้นเป็นผู้คิดดี พูดดีและทำดีเป็นเครื่องหมาย

ในคนชั่วและคนดี คนที่อยู่ร่วมสมาคมคบหาคนชั่ว ย่อมมีนิสัยของคนชั่วเป็นแบบอย่าง เพราะคนชั่วนั้น ย่อมแนะนำให้นิยมยินดีในทางทุจริตผิดศีลธรรม ส่วนคนผู้คบหาคนดีด้วยการเข้าไปมอบตนเป็นศิษย์ ยอมรับโอวาทคำสอน ไต่ถามสิ่งที่เป็นประโยชน์และไม่เป็นประโยชน์ ย่อมจะมีคนดีเป็นแบบอย่าง เพราะคนดี ย่อมจะแนะนำในทางที่ความดีที่สุจริต คนที่คบหาสมาคมกับคนชั่วแม้สิ้นกาลนาน ก็คุ้มครองรักษาตนไม่ได้ มีแต่จะทำร้ายตัวเองและผู้ติดตามให้วิบัติฉิบหาย ด้วยเหตุที่ตนยึดถือเอาแต่การกระทำที่ไม่ดี ส่วนผู้ที่คบหาสมาคมกับคนดี อยู่ร่วมกับคนดีแม้เพียงครั้งเดียว ย่อมคุ้มครองรักษาตนไว้ได้ ทั้งเป็นเหตุให้ถึงความเจริญในประโยชน์น้อยใหญ่ได้ ด้วยเหตุที่ตนถือเอาแต่การกระทำที่ดี

ดังนั้น ผู้หวังความสุขความเจริญแก่ตน และพ้นจากภัยพิบัตินานาประการ อย่าได้คบหาสมาคมอยู่ร่วมกับคนพาล ควรหลีกเลี่ยงให้ห่างไกล แต่ควรจะคบหาสมาคมกับบัณฑิตให้ชิดใกล้ จะมีความปลอดภัยไร้ทุกข์ มีแต่ความสุขความเจริญ ยิ่งๆ ขึ้นไป ไม่สิ้นสุด