อะไรคือ กิเลส

....กิเลส คือ ความเศร้าหมองทางจิต (ที่มีผลถึงทางกายด้วย) เป็นกงล้อของวัฏฏะ เกิดมาจากความเห็นแก่ตัว ตามใจตัว ก่อให้เกิดการปรุงแต่งอารมณ์ต่างๆ ขึ้นมา รบกวนความปกติ,ความแจ่มใสของจิต

....ตามความเข้าใจของคนทั่วไปนั้น รู้สึกว่ากิเลสมีหลายร้อยหลายพันชนิด...แต่เพื่อความเข้าใจกิเลสตามความหมายในที่นี้..จะขอแบ่งเป็น ๓ ชนิด ตามมูลเหตุที่เกิดอาการ ซึ่งการแบ่งที่กล่าวนี้ แบ่งเพื่อการเข้าใจอาการและกิเลสที่เกิดขึ้น เพื่อการทำจิตให้ปลอดโปร่ง และเพื่อระงับกิเลสตามขั้นตอน หรือกำจัดอย่างสิ้นเชิง และสำหรับผู้เริ่มปฏิบัติสมาธิภาวนา, หรือแม้แต่การว่างเพื่อใช้ปัญญาทำการงานใดๆ ในทางโลก ก็หวังความสำเร็จได้ก่อนลงมือทำ

....คนทั่วไปรู้จักกิเลส ว่ามาจากอารมณ์ แต่แยกไม่ถูก และไม่รู้จักชนิดของอารมณ์ ไม่เข้าใจชัดเจนว่ากิเลสแตกต่างกันและต่อเนื่องกันอย่างไร? และไม่รู้ว่า เหตุใดจิตจึงเพาะเชื้อกิเลสไปตามลำดับ จนปรากฏผลให้เห็นเป็น "อาการ" เช่น คนบางคนมีอารมณ์ร้าย-ดีทุกชนิดได้เร็วมาก เกิดอารมณ์ง่ายทุกวินาที ไม่ว่าเหตุกระทบนั้นจะหนักหรือเบา ก็รุนแรง รักมากโกรธมากกับผู้อื่นได้ หรือในทางตรงกันข้าม เกิดอารมณ์หดหู่ ท้อแท้ มีอาการซึมเศร้าฉับพลัน จนถึงฆ่าตัวเองได้ ฉะนั้นเราควรรู้จักกิเลสเสียให้เพียงพอที่จะสามารถแยกอารมณ์และผลของมัน เพื่อริดรอนกิเลสลงตามลำดับ หรือกำจัดมันเสียโดยสิ้นเชิง

สำหรับการกำจัดกิเลส ทำได้โดย มีสติ มีศีล มีปัญญา หรือ มีสัมมาวิหาร(อยู่โดยชอบด้วยการเจริญอริยมรรค) ส่วนการผ่อนคลายก็ทำได้โดยการควบคุมอารมณ์ให้ร่มเย็นตามธรรมดา, รักษาอารมณ์ให้ปกติ ซึ่งหมายถึงการผ่อนคลายกิเลสโดยวิธีธรรมชาติ และแม้จะไม่ได้ใช้หลักธรรมะเข้าช่วยก็ยังเป็นการเมตตาต่อตนเองที่ควรต้องทำให้ได้อยู่เสมอๆ


ชนิดของอารมณ์และผลของมัน

๑.อารมณ์รัก,อารมณ์อยากได้; จะเอา-จะเป็น รักตัวเห็นแก่ตัว กิเลสนี้มาจาก"โลภะ"

๒. อารมณ์โกรธ; ถ้าขี้ขลาดก็จะหนี จะทำลายตนเอง ถ้าเห็นแก่ตัวมาก มีตัวกู-ของกู ท่วมหัวท่วมหูก็จะหน้ามืดทำลายผู้อื่น กิเลสนี้มาจาก"โกธะ"

๓. อารมณ์โลเล, ไม่แน่, ไม่รู้; เดี๋ยวเอา เดี๋ยวไม่เอา เดี๋ยวขุ่นมัวเดี๋ยวกระตือรือล้น กิเลสนี้มาจากความหลง"โมหะ"

       ความหลงนี้.,มีผลมากในการเพาะเชื้อ นิวรณ์และอนุสัย เกิดอาสวะ ล้นจากอนุสัยกลับมาเป็นกิเลสอีก โมหะเป็นกิเลสชนิดที่รวดเร็วที่จะวนกลับไปกลับมา ทำให้มีอาการหลงตน หลงผิด หลงทาง ไม่รู้จุดหมายของชีวิต ความหลงหรือโมหะนั้น เกิดจาก "อวิชชา