คุณเชื่อ....หรือไม่ ว่าผึ้งสามารถรู้จำใบหน้ามนุษย์ได้

การศึกษาค้นคว้าชิ้นหนึ่งได้ค้นพบว่า  บรรดาผึ้งทั้งหลายนั้นสามารถรู้จำใบหน้าของมนุษย์ได้จากภาพถ่าย  และสามารถจำได้นานเป็นเวลาอย่างน้อย 2 วันเลยทีเดียว

การค้นพบดังกล่าวนี้ได้สลัดทิ้งความคลุมเครือทั้งหลายเกี่ยวกับคำถามที่ได้มีการศึกษาค้นคว้ามาอย่างยาวนานว่า  ผึ้งนั้นมีความสามารถในการรู้จำใบหน้าของมนุษย์ได้เช่นเดียวกับความสามารถเช่นเดียวกันนี้ของมนุษย์ได้หรือไม่

นักวิทยาศาสตร์กล่าวเสริมว่า  จากผลการค้นพบนี้อาจช่วยในการพัฒนาซอฟต์แวร์รู้จำใบหน้า (face–recognition software)  รวมทั้งการศึกษาเจาะลึกไปถึงสมองของแมลงต่างๆ นักวิจัยส่วนใหญ่เชื่อกันมานานแล้วว่า  การรู้จำใบหน้านั้นต้องการสมองที่มีขนาดใหญ่  รวมทั้งบริเวณที่จำเพาะในสมองเพื่อการประมวลผลข้อมูลใบหน้าด้วย  ซึ่งเอเดรียน จี. ไดเออร์ (Adrian G. Dyer) หัวหน้าคณะผู้วิจัยงานชิ้นนี้กล่าวว่า  การค้นพบนี้เป็นการขจัดข้อสงสัยไปจนหมดสิ้น

เขาเล่าว่า  เมื่อเขาได้ค้นพบข้อมูลนี้แล้ว  เขารู้สึกตกตะลึงเป็นอย่างมากถึงกับตะโกนบอกเพื่อนร่วมงานของเขาให้มาพบเขาโดยเร็ว  เนื่องจากว่า  “คงไม่มีใครเชื่อแน่ๆ เพราะฉะนั้นให้นำกล้องถ่ายรูปติดตัวมาด้วย!!”

ไดเออร์กล่าวถึงเรื่องนี้ว่า  นี่เป็นครั้งแรกที่เราพบว่าสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลัง  (invertebrate)  จะมีความสามารถในการรู้จำใบหน้าของสิ่งมีชีวิตในสปีชี่ส์อื่นๆ  แต่ว่าไม่ใช่ผึ้งทุกชนิดที่จะมีความสามารถดังกล่าว ในหลายกรณี  มนุษย์เราไม่สามารถที่จะรู้จำใบหน้าได้  ซึ่งไดเออร์ให้ข้อสังเกตไว้ว่า  ภาวะเช่นนี้เรียกว่า  prosopagnosia

ในการศึกษากับผึ้ง  ซึ่งจะถูกรายงานไว้ใน  Journal of Experimental Biology   ฉบับวันที่ 15 ธันวาคมนั้น  

ไดเออร์กับผู้ร่วมงานอีก 2 ท่านจะนำเสนอผึ้งกับภาพถ่ายใบหน้ามนุษย์จำนวนหนึ่งซึ่งได้มาจากแบบทดสอบมาตรฐานเกี่ยวกับจิตวิทยาของมนุษย์  ภาพถ่ายเหล่านี้จะมีความสว่าง สีของฉากหลัง  ตลอดจนขนาดที่ใกล้เคียงกัน  และรวมถึงให้มีเฉพาะภาพใบหน้าและช่วงคอเท่านั้น  เพื่อหลีกเลี่ยงการที่บรรดาผึ้งที่นำมาทดลองนั้นจะตัดสินจากเสื้อผ้า  ในบางกรณี  คนที่ปรากฏอยู่ในภาพถ่ายนั้นมีความคล้ายคลึงกับตัวจริงเป็นอย่างมาก

คณะนักวิจัยร่วมกับมหาวิทยาลัยโยฮันน์ กูเตนเบิร์ก   (Johannes Gutenberg University)   ในประเทศเยอรมนี  พยายามที่จะฝึกหัดบรรดาผึ้งในการรู้จำว่า  ภาพถ่ายใบหน้าคนมีหยดของเหลวที่ละลายด้วยน้ำตาลเอาไว้ใกล้ๆ กัน  จากนั้นรูปภาพอีกชุดหนึ่งที่แตกต่างกันจะถูกนำมาแทนที่หยดของเหลวดังกล่าว

ผึ้งจำนวนหนึ่งประสบความล้มเหลวในการรู้จำว่า  

พวกมันควรให้วามสนใจไปยังภาพถ่ายเท่านั้น  ไดเออร์รายงานว่า  แต่ทว่ามีผึ้งจำนวน 5 ตัว  เรียนรู้ที่จะบินวนไปมาใกล้ๆ ภาพถ่ายในแนวนอน  ในมุมมองที่เหมาะสมกับการจ้องมองที่ภาพถ่ายนั้น  ในความเป็นจริงแล้ว  ผึ้งเหล่านั้นมีแนวโน้มที่จะบินวนไปวนมาในระดับไม่กี่เซนติเมตรทางด้านหน้าของภาพถ่ายในชั่วขณะหนึ่งก่อนที่จะ “ร่อนลง” ไปเกาะบนภาพถ่ายนั้น

คณะผู้วิจัยค้นพบว่า   บรรดาผึ้งเรียนรู้ที่จะแยกความแตกต่างระหว่างใบหน้าที่ถูกต้องออกจากใบหน้าที่ผิดด้วยความแม่นยำสูงถึงร้อยละ 80  ถึงแม้ว่าใบหน้าพวกนั้นจะมีความคล้ายคลึงกันมากก็ตาม  และไม่ได้พิจารณาถึงว่าภาพถ่ายนั้นถูกวางไว้ในตำแหน่งใด  แต่กระบวนการรู้จำใบหน้าของผึ้งนี้ก็คล้ายๆ กับมนุษย์ในแง่ที่ว่า  ถ้าภาพถ่ายนั้นถูกพลิกแบบกลับหัวกลับหางก็จะไม่สามารถระบุได้อย่างถูกต้อง

คณะผู้วิจัยระบุไว้ในรายงานการค้นพบว่า  “นี่เป็นหลักฐานว่า  การรู้จำใบหน้านั้นจำเป็นต้องมีทั้งส่วนจำเพาะในสมองและระบบประสาทขั้นสูงเป็นพื้นฐานที่สำคัญ”  และเป็นที่น่าสังเกตว่าการทดลองนี้ก็เป็นการทดลองชุดเดียวกับที่ใช้ในคนที่มีความผิดปกติในการรู้จำด้วย

ยิ่งไปกว่านั้น  พวกเขาระบุด้วยว่า  

“ผึ้งจำนวน 2 ตัวซึ่งถูกทดสอบมาแล้วเป็นเวลา 2 วันแล้วยังคงจดจำข้อมูลไว้ในหน่วยความจำระยะยาวได้”  ผึ้งตัวหนึ่งถูกให้คะแนนไว้ที่ร้อยละ 94 ในวันแรก  และร้อยละ 79 ในวันที่สอง  ส่วนผึ้งอีกตัวหนึ่งนั้นมีคะแนนตกลงไปจากร้อยละ 87 เหลือเพียงร้อยละ 76 ในช่วงเวลาเดียวกัน

นอกจากนั้น  คณะผู้วิจัยยังได้ตรวจสอบว่าบรรดาผึ้งจะมีความสามารถในการรู้จำได้ดีกว่าสำหรับใบหน้าคนที่ได้รับการพิจารณามาแล้วว่ามีความแตกต่างกันมากๆ  พวกเขาค้นพบว่า  นี่ดูเหมือนว่าจะเป็นอีกกรณีหนึ่ง  แต่ผลลัพธ์นั้นก็ไม่มีนัยสำคัญทางสถิติ (statistical significance) แต่อย่างใด

ไดเออร์เขียนในอีเมล์ว่า  บรรดาผึ้งนั้นดูเหมือนจะไม่เข้าใจใบหน้าของมนุษย์นั้นคืออะไร  เขากล่าวเสริมว่า  “สำหรับบรรดาผึ้งนั้น  ใบหน้าเป็นรูปแบบเชิงมิติ  (spatial patterns) หรือเป็นของแปลกประหลาดที่คล้ายๆ กับดอกไม้”

ผึ้งนั้นเป็นที่รู้จักกันในแง่ความสามารถในการรู้จำรูปแบบ (pattern–recognition abilities)  ซึ่งนักวิทยาศาสตร์เชื่อว่ามันถูกพัฒนาขึ้นเพื่อที่จำแนกความแตกต่างระหว่างดอกไม้  สำหรับแมลงซึ่งอยู่ร่วมกันเป็นสังคมนั้นก็ใช้ในการจำแนกพวกที่อยู่ในรังเดียวกันได้  แต่ในการศึกษาครั้งนี้แสดงให้เห็นว่า  พวกมันสามารถรู้จำใบหน้าของมนุษย์ได้ดีกว่าที่มนุษย์จะทำได้ด้วยจำนวนเซลล์สมองในอัตราส่วน 1 ต่อ 10,000 เลยทีเดียว