กุศลชั้นสูง กุศลชั้นต่ำ

อุกกัฏฐกุศล คือ กุศลชั้นสูง

หมายความว่า ในการกระทำกุศลใดๆ ก็ตามย่อมมีความตั้งใจในการกระทำเสมอ

เจตนา อาจแบ่งออกได้เป็น ๓ ระยะ คือ

บุพเจตนา ได้แก่ ความตั้งใจก่อนทำ
มุญจเจตนา ได้แก่ ความตั้งใจขณะกระทำ
อปรเจตนา ได้แก่ ความตั้งใจเมื่อได้กระทำแล้ว

ถ้ากุศลมีความบริสุทธิ์อยู่ตลอดเวลา ไม่มีอกุศลเข้าเจือปนจัดว่าเป็น อุกกัฏฐกุศล

คือกุศลชั้นสูง จะเป็นติเหตุกกุศล หรือทวิเหตุกกุศล ก็ตาม ก็จัดเป็นกุศลชนิด อุกกัฏฐะ


โอมกกุศล คือ กุศลชั้นต่ำ ได้แก่การกระทำกุศลที่มีอกุศลเจือปน เช่น

ก่อนลงมือกระทำ มีความตั้งใจและเต็มใจกระทำ หากแต่ว่ากระทำไปด้วยความจำเป็นบังคับ หรือทำแข่งกันกับเขา หรือทำเพื่อหวังผลประโยชน์ เช่น ก่อนทำ คือบุพเจตนา เป็นไปโดยไม่บริสุทธิ์

เมื่อทำไปแล้ว ก็ไม่เกิดโสมนัสใด กลับกลุ้มใจคิดเสียดายทรัพย์ หรือคิดถึงความต้องเหนื่อยยากลำบากต่างๆ ไม่ว่าทาน ศีล ภาวนา จะเป็นติเหตุกกุศล ก็ตาม หรือ ทวิเหตุกกุศล ก็ตาม ล้วนจัดเป็นกุศลชั้นต่ำ ชนิด โอมกะ

ตามเหตุผล จะเห็นว่า สำคัญอยู่ที่เจตนาในการกระทำ ๒ ประการ คือ

บุพเจตนา และอปรเจตนา จะเป็นเครื่องวินิจฉัยว่ากุศลนั้นๆ จัดเป็น อุกกัฏฐกุศล หรือโอมกกุศล และในเจตนาทั้ง ๒ ประการนี้ อปรเจตนา มีความสำคัญมากกว่า เพราะอปรเจตนา เป็นเจตนาที่เกิดภายหลังการกระทำกุศล อาจเกิดได้เป็นเวลานาน

* อปรเจตนานี้ ยังจำแนกออกไปเป็น อปราปรเจตนา ได้อีก หมายความว่าเมื่อทำกุศลเสร็จใหม่ๆ จัดเป็นอปรเจตนา แหละแม้การกระทำล่วงมาเป็นเวลานานหลายเดือน หรือหลายปี ก็ยังปีติโสมนัสอยู่ เช่นนี้ อปราปรเจตนา เป็นกุศล ชนิด อุกกัฏฐ