เปิดความจริง ทำไมโกษาปาน มีภรรยาถึง 22 คน แต่ไม่มีใครแปลกใจเลย?

ในเรื่อง "ชีวิตสังคมของโกษาปาน ในขณะพำนักอยู่ที่กรุงฝรั่งเศส (จบ)" โดย นพ.วิบูล วิจิตรวาทการ ซึ่งความตอนหนึ่งระบุว่า ขณะนี้ยังมีสตรีสาวๆ อีกคนหนึ่ง ถามเป็นทีสัพยอกเล่นกันว่า "ท่านราชทูตเจ้าคะ ต่างว่าดิฉันยอมเป็นภริยาของเจ้าคุณ เจ้าคุณจะรับดิฉันเป็นภริยาไหม ที่จริงเจ้าคุณคงมีเมียอยู่แล้วมิใช่หรือ แต่เข้าใจว่าไม่เป็นที่รังเกียจ เพราะเคยได้ยินใครเขาว่าที่เมืองไทยโน้นใครจะมีเมียสักกี่คนๆ ก็ได้ ไม่ถือว่าเป็นความผิดประเพณีสามีภรรยากัน" ท่านราชทูตตอบไปว่า "เปล่า ไม่เป็นที่รังเกียจมิได้ ถ้าหล่อนจะยินยอมดังนั้นแล้ว เราคงบำรุงเลี้ยงมิให้อาทรร้อนใจถึงอนุภรรยาเรามีสักกี่คนๆ เราจะตั้งหล่อนให้เป็นใหญ่ยิ่งกว่าเขาทั้งหลายเหล่านั้น ห้องหอที่อยู่กินนอน เราจะจัดให้ดีที่สุด ซึ่งเราสามารถจะจัดได้ ให้สมยศสมตระกูลของหล่อนทุกอย่าง"

หญิงคนนั้นจึงถามท่านราชทูตต่อไปว่า "ก็เมียเล็กเมียน้อยนั้น เจ้าคุณมีสักเท่าไร ดิฉันอยากรู้นัก เจ้าคุณช่วยบอกได้ไหมคะ"

"ได้ซิหล่อน ได้ ทำไมจะไม่ได้ เรามี 22 คน เท่านั้น"

"แหม เจ้าคุณ มีถึง 22 คนเชียวหรือเจ้าคุณ แหม ไม่ใช่น้อยเลย 22 คน แหม เหลือเกินจริง เหลือเกิน"

"นี่แน่ะหล่อน อย่าเพิ่งตกใจก่อน เราจะบอกให้ หล่อนเห็นแปลกในการที่เรามีเมียถึง 22 คน เพราะยังไม่เคยได้ยินว่าใครในเมืองนี้มีมากถึงอย่างนี้ แต่ในเมืองไทยนั้น ไม่มีใครเห็นแปลก ใครจะมีเท่าไรก็ได้ ยิ่งกว่านี้ ใครยิ่งมีมาก เขายิ่งนับถือว่าเป็นคนมีบุญวาสนามากต่างหาก ก็เมื่อพื้นบ้านพื้นเมืองเขานิยมอย่างนี้แล้ว ใครเล่าจะอาจฝืนความนิยมของเขาได้ ใครทำก็ยากยิ่งกว่ากลิ้งครกขึ้นภูเขาเสียอีก อย่าว่าที่อื่นไกลเลยดูเอาแต่ในเมืองฝรั่งเศสนี้เถิด ทุกวันนี้มีธรรมเนียมผัวเดียวเมียเดียวมิใช่หรือ นี่หากจะมีธรรมเนียมใหม่ ให้หญิงคนเดียวมีสามีได้ถึง 22 คน ถ้าเคยเสียแล้ว คงไม่เห็นแปลกอะไร จะกลับเห็นแปลกที่จะมีคนเดียวเสียอีก"

ขอกลับว่าถึงสตรีชาวฝรั่งเศส ซึ่งสนทนากับราชทูตไทยวันนั้น เดิมทีนางนึกว่าจะไล่เรียงราชทูตให้จนแต้ม ในเรื่องผัวๆ เมียๆ นั้น ก็เลยจนแต้มไปเอง นี่ส่อให้เห็นว่า ราชทูตเป็นคนฉลาดพูดมาก หาไม่คงจอดเป็นแน่ เพราะข้อที่ถูกซักนั้นหาใช่ข้อมงคลไม่ ท่านยังอุตส่าห์แก้กลบเกลี่ยความชั่วด้วยความดีได้"

ข้อความข้างบนนี้ อยู่ในหนังสือของมองซิเออร์ เดอ วาเซ เขียนเป็นภาษาฝรั่งเศส และท่านเจษฎาจารย์ ฟ.ฮิแล แห่งโรงเรียนอัสสัมชัญ ซึ่งเป็นฝรั่งที่ชำนาญทั้งภาษาไทยและฝรั่งเศสแปลไว้ให้แก่หอสมุดแห่งชาติ แต่ท่านได้แปลไว้เมื่อเกือบร้อยปีมาแล้ว จึงฟังเป็นภาษาโบราณ และบางคำก็ใช้ผิด.