เผย การแบ่งลำดับขั้น “พระอัครมเหสี” แห่งกรุงรัตนโกสินทร์

พระภรรยาเจ้า หมายถึง ภรรยาของพระเจ้าแผ่นดิน ที่มีพระกำเนิดเป็นเจ้า ซึ่งตามกฎมณเฑียรบาลว่าด้วยพระฐานันดรศักดิ์ของพระภรรยาเจ้า ได้กำหนดไว้ว่ามี 4 ขั้น คือ พระอัครมเหสี พระมเหสี พระราชเทวี และพระอรรคชายา

พระอัครมเหสีเป็นพระอิสริยยศพระภรรยาเอกในพระเจ้าแผ่นดิน หรือเป็นพระมารดาขององค์รัชทายาท ในอดีตนั้นพระอัครมเหสีมีคำนำพระนามแตกต่างกันแล้วแต่รัชสมัย อาทิ กรมหลวงบาทบริจาในสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี สมเด็จพระนางเธอ พระองค์เจ้าโสมนัสวัฒนาวดี พระนางนาฏบรมอัครราชเทวีในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็นต้น

บาทบริจาริกา หมายถึง ภรรยาที่เป็นสามัญชนของพระมหากษัตริย์ พระมหาอุปราช และเจ้าฟ้า คือ มีฐานันดรตั้งแต่ "หม่อมราชวงศ์หญิง" ลงไป โดยมีคำนำหน้านามว่า เจ้าจอม โดยสมเด็จพระบรมวงค์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงอธิบายไว้ในหนังสือ "สาส์นสมเด็จ" ว่า

เมื่อแรกใช้นำหน้าประกอบการเรียกพระสนมที่เป็นคนโปรดว่า จอมพระสนม หรือ เจ้าจอมพระสนม แต่เวลาพูดจะย่อตัดคำว่า พระสนม ออก เหลือเพียง จอม หรือ เจ้าจอม และหากรับราชการจนมีพระราชโอรสหรือพระราชธิดาจะได้เลื่อนเป็น เจ้าจอมมารดา โดยบาทบริจาริกามีลำดับชั้น 4 ชั้น คือ พระสนมเอก พระสนม เจ้าจอม และ นางอยู่งาน

สมเด็จพระอัครมเหสี คือ พระมเหสีเอก ผู้เป็นใหญ่เหนือพระมเหสีอื่นๆทั้งปวง มีลำดับชั้นดังนี้

*สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ (Her Majesty Queen) เป็นตำแหน่งพระอัครมเหสี หรือพระราชินี และเคยดำรงตำแหน่งผู้สำเร็จราชการแผ่นดิน
*สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินี (Her Majesty Queen) เป็นตำแหน่งพระอัครมเหสี แต่ไม่เคยดำรงตำแหน่งผู้สำเร็จราชการแผ่นดิน
*สมเด็จพระราชินี (Queen) พระอัครมเหสีในพระเจ้าแผ่นดินที่ยังไม่ผ่านพระราชพิธีบรมราชาภิเษก
*สมเด็จพระพระบรมราชเทวี (Her Majesty Queen) เป็นตำแหน่งพระอัครมเหสีในสมัยรัชกาลที่ 5 ก่อนมีการสถาปนาตำแหน่งพระบรมราชินีนาถขึ้นมา เมื่อมีตำแหน่งพระบรมราชินีนาถแล้ว ก็ไม่มีการสถาปนาพระอัครมเหสีในตำแหน่งพระบรมราชเทวีอีก เสมอด้วยสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินี
*สมเด็จพระอัครราชเทวี (Her Majesty Queen) เป็นตำแหน่งพระอัครมเหสีอีกตำแหน่งหนึ่ง

*พระนางเจ้า พระวรราชเทวี (Her Majesty Queen/Her Royal Highness) เป็นตำแหน่งพระมเหสีลำดับที่ 2
*พระนางเจ้า พระราชเทวี (Her Royal Highness) เป็นตำแหน่งพระมเหสีลำดับที่ 3
*พระนางเธอฯ หรือพระนางเธอ (Her Royal Highness) เป็นตำแหน่งพระมเหสีลำดับที่ 4
*พระอัครชายาเธอ (Her Highness) เป็นตำแหน่งพระมเหสีลำดับที่ 5
*พระวรราชชายา (Her Royal Highness) เป็นตำแหน่งพระมเหสีลำดับที่ 6
*พระราชชายา (Her Highness) เป็นตำแหน่งพระมเหสีลำดับที่ 7

*เจ้าคุณพระ เป็นตำแหน่งพระสนมเอก
*เจ้าคุณจอมมารดา เป็นตำแหน่งพระสนมเอก
*เจ้าจอม เป็นตำแหน่งพระสนมเอก
*พระ (Lady) สำหรับพระสนมเอกในรัชกาลที่ 6
*เจ้าจอมมารดา เป็นตำแหน่งพระสนมอีกตำแหน่งหนึ่ง
*เจ้าจอม เป็นตำแหน่งพระสนมอีกตำแหน่งหนึ่ง
*จอมมารดา เป็นตำแหน่งพระสนมอีกตำแหน่งหนึ่ง

นอกจากนี้ ยังมีการแบ่งลำดับชั้น พระบรมวงศานุวงศ์ ซึ่งคือ พระประยูรญาติของพระมหากษัตริย์ แบ่งเป็น 2 ชั้นคือ พระบรมวงศ์ หมายถึง สมเด็จพระบรมราชินี ลงมาจนถึงพระองค์เจ้าที่เป็นพระราชโอรสพระราชธิดาของพระมหากษัตริย์ และ พระอนุวงศ์ หมายถึง พระองค์เจ้าที่มิใช่พระราชโอรสพระราชธิดาของพระมหากษัตริย์ และหม่อมเจ้า  ซึ่งสามารถอ่านต่อได้ที่ พระยศเจ้านายไทย