ไขข้อข้องใจแสงเหนือ เห็นกันเกือบทั้งโลกทำไมไทยไม่เห็น

ไขข้อข้องใจแสงเหนือ เห็นกันเกือบทั้งโลกทำไมไทยไม่เห็น

สุดสัปดาห์ที่ผ่านมา ข่าวหนึ่งที่เป็นที่กล่าวถึงกันมากก็คือ เรื่องของแสงเหนือที่มีการพบเห็นกันในหลายส่วนของโลก มีการแชร์การโพสต์ภาพแสงเหนือสุดตระการตากันเกลื่อนเฟซบุ๊ก

นอกจากมีความสวยงามแล้ว สิ่งหนึ่งที่มีการกล่าวถึงก็คือคำว่าพายุแม่เหล็กโลก โดยกล่าวว่าจะทำให้เกิดอันตราย ทำให้ไฟดับ ทำให้อินเทอร์เน็ตเสียหาย บ้างก็กล่าวว่ามีผลต่อสุขภาพด้วย

เกี่ยวกับเรื่องนี้ มติชนออนไลน์ สอบถามไปยัง นายวิมุติ วสะหลาย กรรมการวิชาการของสมาคมดาราศาสตร์ไทย

พายุสุริยะคืออะไร เกี่ยวข้องกับแสงเหนืออย่างไร

เราทราบกันดีว่าดวงอาทิตย์แผ่รังสีต่าง ๆ ออกมา ทั้งรังสีความร้อน แสงสว่าง รังสีเอกซ์ และอื่น ๆ เราคุ้นเคยกันดี นอกจากรังสีแล้วยังมีกระแสของอนุภาคพลังงานสูงพัดออกมาด้วย กระแสอนุภาคพวกนี้เรียกว่าลมสุริยะ บางครั้งบนดวงอาทิตย์เกิดจากการปะทุรุนแรง ทำให้เกิดเกิดลมสุริยะในปริมาณและความรุนแรงกว่าปกติ เรียกว่าพายุสุริยะ

ถ้าอนุภาคในพายุสุริยะเป็นอนุภาคปกติก็คงไม่มีอะไรมาก แต่เนื่องจากมันเป็นอนุภาคประจุไฟฟ้า จึงมีอันตรกิริยากับสนามแม่เหล็ก แล้วโลกเราก็มีสนามแม่เหล็กโลกห่อหุ้ม เมื่อพายุสุริยะพัดมาใกล้โลก ก็จะเกิดอันตรกิริยากับสนามแม่เหล็กโลก สำแดงฤทธิ์เดชออกมาเป็นปรากฏการณ์ต่าง ๆ และหนึ่งในนั้นก็คือ เกิดแสงเหนือใต้

ขอช่วยขยายความเกี่ยวกับเรื่องนี้หน่อยค่ะ

เมื่ออนุภาคประจุไฟฟ้ามาปะทะกับสนามแม่เหล็กโลก ตัวอนุภาคจะเปลี่ยนทิศทาง วิ่งไปตามเส้นแรงแม่เหล็กโลก เส้นแรงแม่เหล็กโลกพุ่งออกจากขั้วแม่เหล็กโลกผ่านบรรยกาศขึ้นมา ดังนั้นเมื่ออนุภาคในลมสุริยะวิ่งไปตามเส้นแรงแม่เหล็ก จะปะทะกับบรรยากาศโลกที่บริเวณใกล้ขั้วแม่เหล็กโลก การปะทะนี้ทำให้บรรยากาศโลกที่ถูกอนุภาคจากดวงอาทิตย์ปะทะจะเรืองแสงขึ้นดังที่เราเรียกกันว่าแสงเหนือใต้นั่นเอง

เรียกแสงเหนือใต้ ไม่ใช่แสงเหนือหรอกหรือ มีแสงใต้ด้วยหรือไม่

ใช่ ปรากฏการณ์นี้เกิดขึ้นทั้งทางขั้วเหนือแม่เหล็กโลกและขั้วใต้แม่เหล็กโลก จะเรียกแยกว่าแสงเหนือ กับแสงใต้ หรือเรียกรวมกันว่าแสงเหนือใต้ก็ได้ เหตุที่เราได้ยินคำว่าแสงเหนือบ่อยกว่า เพราะบริเวณที่เกิดมีคนอยู่มากกว่า เกิดแสงเหนือขึ้นแต่ละครั้งก็มีคนเห็นมาก ขั้วใต้แม่เหล็กโลกอยู่ใกล้ทวีปแอนตาร์กติกา บริเวณรอบข้างมีคนอยู่น้อย จึงไม่ค่อยได้ยินเรื่องเกี่ยวกับแสงใต้บ่อยนัก

พายุสุริยะเป็นอันตรายหรือไม่?

ไม่เป็นอันตรายโดยตรง แม้อนุภาคพลังงานสูงจากดวงอาทิตย์ถือว่าเป็นอันตราย แต่ถูกบรรยากาศโลกสกัดไว้หมด เราอยู่บนพื้นโลกจึงไม่ได้รับผลกระทบอะไร คนที่ต้องคิดมากคือมนุษย์อวกาศที่อยู่บนสถานีอวกาศเท่านั้น ช่วงเวลาที่เกิดพายุสุริยะมนุษย์อวกาศจะหลีกเลี่ยงการออกมาปฏิบัติงานนอกสถานี การอยู่ในสถานีแม้จะยังได้รับระดับรังสีมากกว่ามนุษย์บนพื้นโลก แต่ก็ยังอยู่ในระดับที่ปลอดภัย

อันตรายจากพายุริยะที่อาจส่งผลกระทบร้ายแรง ก็คือ อาจสร้างความเสียหายต่อโครงสร้างพื้นฐานที่อ่อนไหวต่ออนุภาคจากดวงอาทิตย์และการแปรปรวนของสนามแม่เหล็กโลก เช่น อาจทำให้ดาวเทียมเสียหาย อาจทำให้โครงข่ายส่งกำลังไฟฟ้าเสียหาย การสื่อสารวิทยุคลื่นสั้นถูกรบกวน สิ่งนี้เกิดขึ้นจากปรากฏการณ์ที่เรียกว่าพายุแม่เหล็กโลก ซึ่งเกิดขึ้นเพราะสนามแม่เหล็กโลกเกิดความแปรปรวนจากการปะทะของพายุสุริยะ

สัตว์บนโลกจะได้รับผลกระทบไหม

สัตว์บางชนิดใช้สนามแม่เหล็กโลกในการบอกทิศทางในการอพยพย้ายถิ่น ช่วงที่สนามแม่เหล็กโลกแปรปรวน หากเกิดขึ้นในช่วงที่มีการอพยพย้ายถิ่นก็อาจทำให้สัตว์เหล่านั้นหลงทางได้ มีหลักฐานเชิงสถิติที่แสดงว่าปลาวาฬสีเทาหลงทิศมากขึ้นในช่วงที่เกิดพายุสุริยะ

มหกรรมแสงเหนือที่เกิดขึ้นสุดสัปดาห์ที่ผ่านมา ถือว่าปกติไหม?

ไม่ปกติ เพราะพายุสุริยะที่เกิดขึ้นในสองสามวันก่อนหน้านั้นมีความรุนแรงมาก ทำให้พื้นที่เกิดแสงเหนือใต้แผ่กว้างมาก ในยุโรปก็มีรายงานพบเห็นลงมาต่ำถึงอิตาลี ในฝั่งอเมริกาแสงเหนือก็แผ่มาใกล้เส้นศูนย์สูตรถึงเปอร์โตริโกเลยทีเดียว ประเทศสหรัฐอเมริกาเห็นกับเกือบทั้งประเทศ ความรุนแรงระดับนี้จัดว่ารุนแรงที่สุดครั้งหนึ่งที่เคยมีการบันทึกกันมาเลยทีเดียว

เปอร์โตริโกยังเห็นแสงเหนือได้ แล้วทำไมเมืองไทยไม่เห็น เชียงใหม่มีละติจูดสูงกว่าเปอร์โตริโกอีกไม่ใช่หรือ

ระยะทางจากขั้วแม่เหล็กโลกไม่ใช่ปัจจัยเดียว รูปแบบของสนามแม่เหล็กโลกยังมีผลต่อพื้นที่ที่อาจทำให้เกิดอีกด้วย ปัจจุบัน รูปแบบสนามแม่เหล็กโลกทำให้แสงเหนือทางฝรั่งอเมริกามีโอกาสเกิดขึ้นห่างจากขั้วแม่เหล็กได้มากกว่าทางเอเชีย ดังจะเห็นว่าในสองวันที่ผ่านมา ฝั่งเอเชียของเรามีรายงานการเห็นแสงเหนือต่ำลงมาสุดถึงแค่มองโกเลียเท่านั้น

แบบนี้จะบอกว่าพายุสุริยะเป็นเรื่องดีได้ไหม

แสงเหนือคือตัวอย่างที่ชัดเจนที่แสดงด้านดีของการเกิดพายุสุริยะ แต่ด้านดีมันก็แฝงด้านไม่ดีมาด้วยก็คือเรื่องของพายุแม่เหล็กโลกดังที่อธิบายไป แม้กลไกการเกิดแสงเหนือใต้กับการเกิดพายุแม่เหล็กโลกจะต่างกัน เป็นปรากฏการณ์ต่างชนิดกัน แต่ก็มีสาเหตุมาจากสิ่งเดียวกัน จึงมักเกิดด้วยกัน ดังนั้นจะกล่าวว่าพายุสุริยะมันดีก็พูดได้ไม่เต็มปาก มันดีแบบมีเงื่อนไข มันดีตราบที่ไม่มีอะไรพัง

สถานการณ์แสงเหนือขณะนี้เป็นอย่างไร ยังมีอยู่ไหม?

ณ ตอนนี้ (บ่ายวันที่ 13 พฤษภาคม) พายุสุริยะผ่านพ้นไปแล้ว สถานการณ์กลับสู่ภาวะปกติ พื้นที่การเกิดแสงเหนือหดกลับไปเหมือนช่วงปกติแล้ว

จะเกิดเหตุการณ์แบบนี้ขึ้นอีกหรือไม่

ขณะนี้ถือว่าดวงอาทิตย์ได้เข้าสู่ช่วงสูงสุดของวัฏจักรสุริยะแล้ว ซึ่งช่วงสูงสุดนี้กินระยะเวลานานเป็นปี อาจนานถึงสองปีกว่า พายุสุริยะที่รุนแรงก็อาจเกิดขึ้นได้ตลอดในช่วงเวลาดังกล่าว ดังนั้นโอกาสที่จะทำให้เกิดมหกรรมแสงเหนือแบบเมื่อสองวันที่ผ่านมาก็เป็นไปได้เสมอ