ความเชื่อเรื่องการเสียผี การซื้อผี-ขายผีในล้านนา

-ผีปู่ย่า หากใครซื้อผีนี้ไว้จะทำให้ลูกหลาน ญาติพี่น้องอยู่ดีมีสุข เกิดความรักใคร่สามัคคีกัน ญาติพี่น้องลูกหลานเครือญาติทุกคนจะมารวมกัน เกิดความอบอุ่นในวงค์ตระกูล

-ผีกะ หรือผีปอบ หาก ใครซื้อผีนี้จะทำให้วงค์ตระกูลเป็นคนขยันหากินไม่เลือกว่าจะค่ำมืด กลางวันกลางคืนก็จะหากินไม่หยุดหย่อน มักเป็นผู้มีเงินเพราะความขยัน

-ผีมดผีเม็ง หากใครซื้อผีนี้จะส่งผลให้วงค์ตระกูลมีความสุขสนุกสนานดังนั้นวงค์ตระกูลของผู้ที่มีผีนี้รักษา ก็จะกำหนดพิธีกรรมในวันที่ไหว้ผีในรอบปีญาติๆวงค์ตระกูลก็มาร่ายรำ ฟ้อนบวงสรวง เรียกกันว่าพิธีกรรมการฟ้อนผีมดผีเม็ง ทำให้ญาติพี่น้องวงค์ตระกูลสนุกสนานรื่นเริง
เมื่อพ่อค้าชาวลัวะมาขายผีตามหมู่บ้าน ผู้คนพื้นเมืองที่ต้องการซื้อผีต่างก็ซื้อ

ผีคือสวย (กรวย) ดอกไม้เป็นสินค้าแทนผี
เมื่อซื้อแล้วก็นำสวยดอกไม้ไปไว้ในที่ๆลัวะบอกกล่าว คือ
ผีปู่ย่าให้นำสวยไปไว้ในห้องเรือนใหญ่หนึ่งแห่งและทำหอผีปู่ย่าไว้ที่บริเวณในรั้วบ้านอีกหนึ่งแห่งส่วนราคาตามแต่จะตกลงกันเช่น อาจเป็น ๓๒ แถบ ๔๕ แถบ เป็นต้น ส่วนใครซื้อผีกะต้องนำสวยดอกไม้ไปไว้ในหม้อเลี้ยงผี นำหม้อไปวางไว้บนเพดานเพื่อให้ผีกะได้อยู่ในหม้อ ไม่ออกไปทำร้ายใคร ราคาผีก้ะ อาจเป็น ๑๒ แถบ ๒๕ แถบ แล้วแต่จะตกลงกัน

ส่วนผู้ที่ซื้อผีมดผีเม็งก็จะต้องนำสวยดอกตัวแทนผีไปไว้ในหิ้งผีบนบ้านในห้องนอน แต่มีเงื่อนไขว่าจะต้องเลี้ยงปีละ หนึ่งครั้งหรือสองสามปีครั้งแล้วแต่จะตั้งเงื่อนไขกันไว้ ในการเลี้ยงจะต้องมีดนตรีบรรเลงให้เกิดความม่วนงัน
สนุกรื่นเริง ราคาผีมดผีเม็งอาจเป็น ๓๖ บาท ๑๒ บาทแล้วแต่ความพอใจ ตั้งแต่ผู้คนได้ซื้อผีที่ตนเองต้องการมาไว้คุ้มครองบ้านทำให้ผีมีบทบาทในวิถีชีวิตคนในครอบครัวกันมาก 

หากใครเข้าบ้านเรือนโดยไม่บอกเจ้าบ้าน หรือเข้าไปในห้องนอนถือว่าผิดผีต้องถูกปรับไหมเท่าราคาค่าผีที่บ้านนั้นซื้อมา เช่น ถ้าซื้อสวยผีมาจำนวน ๓๒ แถบ ก็ต้องเสียค่าปรับเป็นเงิน ๓๒ บาท เท่าเงินซื้อผี ที่สำคัญคือผีจะปกป้องลูกสาวในครอบครัวนั้น หากใครจับมือ ถือแขน ถูกต้องเนื้อตัวล่วงเกินผู้หญิงในครองครัวนั้นๆก็ต้องถูกปรับเสียค่าผี ตามราคาที่บรรพบุรุษได้ซื้อสวยผีมาไว้ครั้งแรกแม้จะสืบต่อๆกันมาเป็นเวลานานนับร้อยๆ พันๆปี การเสียค่าผีก็ต้องเป็นเงื่อนไขของทุกครอบครัว ที่มีผีปกปักรักษาวงค์ตระกูล ไม่ว่า ผีปู่ย่า ผีกะ ผีมดผีเม็งด้วยมีการเลี้ยงผีไว้ป้องกันผู้คนในครอบครัวดังกล่าวจะเห็นว่า
เดือนเก้าเหนือ (เดือนเจ็ดภาคกลาง) ผู้คนล้านนาต่างมีการเลี้ยงผี หรือหากมีงานเกี่ยวกับวงศ์ตระกูลก็จะเลี้ยงผีกัน ทำให้ญาติๆมาร่วมกันประกอบพิธีโดยเฉพาะถึงปีใหม่หรือสงกรานต์

ลูกหลานวงศ์ตระกูลที่อยู่ไกลกันก็จะมารวมกันทำพิธีเลี้ยงผีที่ตระกูลของตนมีอยู่ งานสำคัญอีกอย่างหนึ่งคือการใส่ผีในการแต่งงาน เจ้าบ่าวต้องนำเงินค่าเสียผีใส่ขัน(พาน)พร้อมข้าวตอกดอกไม้ไปไหว้สาญาติผู้ใหญ่ เจ้าสาวเรียกว่าเงินเสียผีหรือเงินใส่ผี เป็นเงื่อนไขว่าได้เป็นผีในครัวเรือนเดียวกันแล้ว ภาษาล้านนาว่า" ผีตั๋วเดียวกั๋น" คือต้องเป็นญาติเครือเดียวกันนั่นเอง
ผีล้านนาจึงมีความสำคัญมาก ในวิถีชีวิตของพวกเขา ตั้งแต่โบราณมาจนปัจจุบัน หลายๆครอบครัวก็ยังเลี้ยงผี มีผีปู่ย่า ผีกะ และผีมดผีเม็งกันอยู่
ขอจ้วยกั๋น เล่าเรื่องไปเต๊อะเกี่ยวกับผีอั้นเนอนาย สนุกม่วนล้ำหมู่เฮาตังหลาย ตึงญิงตึงจายความฮู้เตื่อมแถ้ง