ใครสั่งประหารพระยาพิชัย? โดนประหารจริงหรือ?

น่าเสียดายที่พระราชพงศาวดารไม่ได้มีตอนจบของพระยาพิชัยไว้ให้ แต่การล้างบางข้าราชการแผ่นดินเก่านั้นเกิดขึ้นจริง กลุ่มแรกเป็นพวกกรมขุนอนุรักษ์สงคราม รวม ๓๙ คน พวกพระยาสรรค์ ๔ คน และพระญาติพระโอรสพระเจ้าตากอีกจำนวนหนึ่ง

นอกจากนี้ยังมี "โจทก์เก่า" ของเจ้าพระยาสุรสีห์ซึ่งบัดนี้คือกรมพระราชวังบวรฯ ในรัชกาลที่ ๑ อีก ๘๐ คน "บรรดาที่มีความผิดขุ่นเคืองกับพระองค์มาแต่ก่อน ให้ประหารชีวิตเสียสิ้นทั้งแปดสิบคนเศษ"

ทำให้บรรดาข้าราชการขุนนางในแผ่นดินเก่า (เท่าที่บันทึกในพระราชพงศาวดาร) ถูกกำจัดไปร้อยกว่าคน จะมีพระยาพิชัยดาบหักอยู่ในจำนวนนี้หรือไม่

ส่วนกรณีที่มีการถามพระยาพิชัยว่าจะยอมอยู่หรือตายตามนายนั้น ต้องกับพระราชอัธยาศัยของพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกฯ อยู่บ้างเหมือนกัน เหตุการณ์เช่นเดียวกันนี้เกิดขึ้นกับกรมขุนอินทรพิทักษ์พระราชโอรสของพระเจ้าตาก เมื่อถูกจับได้หลังเปลี่ยนแผ่นดิน ก็ถูกถามด้วยคำถามเดียวกับที่ถามพระยาพิชัยดาบหักว่า "ถ้ายอมอยู่จะเลี้ยง ด้วยตัวหาความผิดมิได้ กรมขุนอินทรพิทักษ์ให้การว่า ไม่ยอมอยู่ จะขอตายตามบิดา" เป็นคำพูดเดียวกับพระยาพิชัยดาบหักเกือบจะทุกคำ

อย่างไรก็ดี ในการตั้งข้าราชการในแผ่นดินใหม่นี้ ขุนนางหัวเมืองเหนือถูกตั้งเกือบยกสำรับ (บางตำแหน่งว่างอยู่ตั้งแต่แผ่นดินกรุงธนบุรี) เช่น หลวงนราเป็นพระยาพิษณุโลก พระวิเชียรเป็นพระยาสุโขทัย หลวงไชยณรงค์เป็นพระนครสวรรค์ ขุนวิเศษเป็นพระชัยนาท ขุนด่านเป็นพระสวรรคโลก และที่สำคัญที่สุดตำแหน่งเจ้าเมืองพิชัยคนใหม่ หลวงเมืองเป็น "พระวิไชย" ซึ่งพระราชพงศาวดารทุกฉบับรวมถึงเอกสาร คำปฤกษาตั้งข้าราชการในแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ ๑ สะกดคำตรงกันหมด น่าจะหมายถึง "พระพิชัย"นั่นเอง

หลักฐานนี้น่าจะยืนยันได้ว่าพระยาพิชัยดาบหักคงถูกประหารแน่ เมื่อต้นรัชกาลที่ ๑ นั่นเอง นอกจากนี้ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกฯ ก็มีนามเจ้าเมืองพิชัยคนใหม่แล้วคือ "พระยาพิชัย (โต)" ท่านผู้นี้ พระยาศรีสัชฯ อธิบายว่า เคยเป็นเจ้าเมืองคนก่อนพระยาพิชัยดาบหัก แต่ถูกพม่าจับไปเมื่อสงครามเสียกรุง ภายหลังหนีกลับมาได้ จึงโปรดฯ ยกตำแหน่งเดิมให้

แต่ข้อที่น่าสังเกตคือ เนื่องจาก "คำสั่งประหาร" จากพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกฯ นั้นปรากฏแต่เพียงบุตรหลานพระเจ้าตากกับกลุ่มต่อต้านรัฐประหาร ดังนั้นโอกาสที่พระยาพิชัยซึ่ง "หาความผิดมิได้" และไม่มีบทบาทใดในการต่อต้านการทำรัฐประหารของพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกฯ โดยพระราชอัธยาศัยของพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกฯ พระยาพิชัยก็ไม่น่าจะถูกกำจัดในกลุ่มนี้ (หรือถ้ามีก็เป็น "คำสั่งประหาร" นอกพงศาวดาร)

ส่วนข้าราชการทั่วไปที่ถูกประหาร ๘๐ คนเศษนั้นเป็นคำสั่งของกรมพระราชวังบวรฯ เป็นไปได้หรือไม่ว่าพระยาพิชัยดาบหักจะจัดอยู่ในกลุ่มนี้ แม้ว่าพระยาพิชัยดาบหักจะร่วมรบเคียงบ่าเคียงไหล่อยู่กับเจ้าพระยาสุรสีห์ก็ตาม แต่ความใกล้ชิดนั้นอาจเป็นเพื่อนตายก็ได้ หรือมีการกระทบกระทั่งกันก็ได้ ในจำนวนคนที่ถูกประหาร ๘๐ คนนั้น ไม่ทราบข้อหาแน่ชัด รู้แต่เพียงว่า "มีความผิดขุ่นเคืองกับพระองค์มาแต่ก่อน" พระยาพิชัยดาบหักก็อาจจะเป็นหนึ่งในข้อหานี้ก็เป็นได้

(คัดมาบางส่วนจาก บทความเรื่อง ชำแหละประวัติวีรบุรุษ "พระยาพิชัยดาบหัก" ของแท้ หรือ เรื่องแต่ง โดย ปรามินทร์ เครือทอง พิมพ์ในนิตยสารศิลปวัฒนธรรม ฉบับ ธันวาคม 2552)