กลุ่มหมออันตรายจากวิชาชีพแพทย์ไทยในอดีต

โดย "หมอ" ในความหมายผู้ตรวจรักษาโรค ยังมีหมอจริงหมอปลอมปะปนกัน ใน "แพทย์ในกรุงสยาม" (สนองโอษฐ์สภากาชาดเล่ม 1 พ.ศ. 2465-2466) อ้างอิงตาม "การแพทย์แผนไทย" ของรัชดา โชติพานิช จำแนกลักษณะของวิชาไทยในอดีต ออกเป็น 11 ประเภท พอสรุปได้ คือ

1) หมอมีครู หมอที่รักษาด้วยวิธีการแผนโบราณ ซึ่งกว่าจะได้วิชาความรู้จากครู (หมอ) จะต้องติดตามจนครูพอใจ, เชื่อใจจึงจะถ่ายทอดวิชาให้

2) หมอมียา คือ บุคคลที่ได้ตำหรับยาขนานใดขนานหนึ่งเฉพาะรักษาโรคอย่างใดอย่างหนึ่ง และยานั้นเป็นยาดีรักษาโรคนั้นๆ ได้ผลดีจริงๆ

3) หมอฝีหมอแผล ผู้ใช้วิธีการรักษาแบบเก่าด้วยยาและขี้ผึ้งยา

4) หมอนวด ให้การรักษาอาการและแก้ไขในทางเส้นประสาทและช่วยให้โลหิตเดิน

5) หมอผดุงครรภ์แผนโบราณ หรือ "หมอตำแย" นั่นเอง

แม่จ่าง - หมอตำแยของคนไทยภาคเหนือ กำลังทำคลอดให้กับหญิงท้องแก่ จิตรกรรมประเพณีชีวิตจากวัดห้วยริน ตำบลช่างเคิ่ง อำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่
6) หมอพยาบาล ผู้ที่ได้รับการฝึกฝนเป็นคนพยาบาลตามวิชาแพทย์แผนปัจจุบัน

7) หมอเวทมนตร์ ฆราวาสที่รักษาโรคด้วยน้ำมนต์ ด้วยอาคมเสกเป่า ทั้งที่ทำโดยความเชื่อสุจริต และที่ทำหลอกลวงประชาชน

8) หมอขายยา เภสัชกร หรือผู้ขายยาที่ประชาชนส่วนใหญ่เข้าใจว่าเป็นหมอ หรือเรียกตนเองว่าหมอ

ส่วนหมออีก 3 ประเภทนั้น ขออ้างอิงบทความดังกล่าวที่อธิบายไว้ดังนี้ (สั่งเน้นคำโดยกองบรรณาธิการ)

"9) หมอพลอยเปน ได้แก่ ผู้ที่เปนบุตร ภรรยา หรือคนใช้ของแพทย์ รับใช้สรอยนิดหน่อย เช่น ช่วยตำยา บดยา พันแผล แล้วก็เลยสมมตตนเป็นแพทย์โดยมิได้เล่าเรียนอไร

แพทย์แผนโบราณมักจะให้ภรรยาไปเยี่ยมไข้แทนตนแล้วเลยกลายเปนเที่ยวรักษา พอสามีตายลงก็เลยรับมรดกล่วมยาไปเที่ยวทำต่อไป พวกนี้ใช้ไม่ได้...ส่วนคนใช้นั้น มักเป็นคนของแพทย์ชาวต่างประเทศ นายเคยใช้สรอยให้ทำการล้างแผลบ้าง ก็เลยวางตนเป็นหมอ พวกนี้อันตรายมากกว่าให้คุณเพราะเขามิได้สอน อไรให้เลย

10) หมอเดา มีขึ้นในชั้นหลังซึ่งอยู่ๆ ไม่รู้จะทำกินอย่างไรก็เลย ‘สมมตตนขึ้นเป็นหมอ พวกนี้กอร์ปด้วยอันตรายเปนอันมาก ช่างไม่คิดถึงชีวิตมนุษย์เลย เชื่อว่าเปนคนรกโลกแท้ที่เดียว'

11) หมอลวง มีได้ทุกชนิดที่กล่าวแล้ว คือมีความรู้แสดงอภินิหาร หลอกคนให้เห็นอัศจรรย์เกินการ หรือไม่มีความรู้เลยทำอไรแปลกๆ ขึ้น ลวงประชาชนซึ่งปราศจากเล่าเรียนให้หลงเชื่อ เช่น แพทย์แผนโบราณสำแดงรู้วิธีการแผนปัจจุบันด้วย และทำเปนที่ใช้เครื่องตรวจฟังโดยไม่รู้ว่าอไรเลย และฟังกระทั่งแข้งขาข้อเท้าซึ่งไม่มีอไรจะได้ยิน"