สาระดีดีที่ควรรู้! คำราชาศัพท์ หมวดเครือญาติ และ พระยศเจ้านายไทย

พระบรมวงศานุวงศ์
แบ่งออกเป็นสองชั้นคือ พระบรมวงศ์ หมายถึง วงศ์ใหญ่ คือ บรรดาพระราชโอรสธิดาในพระเจ้าแผ่นดิน หรือพระญาติใกล้ชิด เช่น พ่อ แม่ พี่ น้อง เป็นต้น โดยสามารถเป็นชั้นได้ดังนี้

สมเด็จพระมหาอุปราช หมายถึง พระราชวงศ์ที่ทรงกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทาน "อุปราชาภิเษก มีฐานะเป็นองค์รัชทายาทสืบสันตติวงศ์ต่อไป

สมเด็จพระบรมวงศ์ หมายถึง พระบรมวงศ์ชั้นสูง ทรงสัปตปฏลเศวตฉัตร
พระราชโอรส-ธิดา หมายถึง บรรดาพระราชโอรสธิดาในพระมหากษัตริย์ ที่ประสูติพระมเหสีเทวีเจ้าและพระสนม

พระอนุวงศ์ หมายถึง วงศ์เล็ก คือ บรรดาพระราชนัดดา พระราชปนัดดา ของพระเจ้าแผ่นดิน โดยสามารถเป็นชั้นได้ดังนี้

พระราชนัดดา หมายถึง หลานปู่ หลานตา ของพระมหากษัตริย์
พระโอรส-ธิดา ของสมเด็จพระมหาอุปราช
พระราชปนัดดา หมายถึง เหลนของพระมหากษัตริย์
คำราชาศัพท์ หมวดเครือญาติ
พระอัยกา หมายถึง ปู่หรือตา

พระอัยยิกา หมายถึง ย่าหรือยาย

พระปัยกา หมายถึง ปู่ทวดหรือตาทวด

พระปัยยิกา หมายถึง ย่าทวดหรือยายทวด

พระชนกหรือพระราชบิดา หมายถึง พ่อ

พระชนนีหรือพระราชมารดา หมายถึง แม่

พระสสุระ หมายถึง พ่อสามี

พระสัสสุ หมายถึง แม่สามี

พระปิตุลา หมายถึง ลุงหรืออาชาย

พระปิตุจฉา หมายถึง ป้าหรืออาหญิง

พระมาตุลา หมายถึง ลุงหรือน้าชาย

พระมาตุจฉา หมายถึง ป้าหรือน้าหญิง

พระสวามีหรือพระภัสดา หมายถึง สามี

พระมเหสีหรือพระชายา หมายถึง ภรรยา

พระเชษฐา หมายถึง พี่ชาย

พระเชษฐภคินี หมายถึง พี่สาว

พระอนุชา หมายถึง น้องชาย

พระขนิษฐา หมายถึง น้องสาว

พระราชโอรสหรือพระเจ้าลูกยาเธอ หมายถึง ลูกชาย

พระราชธิดา, พระเจ้าลูกเธอ หมายถึง ลูกสาว

พระชามาดา หมายถึง ลูกเขย

พระสุณิสา หมายถึง ลูกสะใภ้

พระราชนัดดา หมายถึง หลานชายหรือหลานสาว

พระภาคิไนย หมายถึง หลานที่เป็นลูกของพี่สาวหรือน้องสาว

พระภาติยะ หมายถึง หลานที่ลูกของพี่ชาย หรือน้องชาย

พระราชปนัดดา หมายถึง เหลน

ราชนิกุลและสายสัมพันธ์
บุคคลนับเนื่องในราชสกุล ลำดับรองลงมาจากหม่อมเจ้า แม้มีคำนำหน้านามเป็นพิเศษอยู่ แต่ก็ถือเป็นสามัญชน

>>หม่อมราชนิกุล คือ หม่อมราชวงศ์ หรือ หม่อมหลวง ที่รับราชการ มีความดีความชอบ กระทั่งได้รับ

>>พระราชทานสถาปนาเป็น เช่น หม่อมอนุวัตรวรพงษ์ ซึ่งมีนามเดิมว่า หม่อมราชวงศ์สิงหนัด ปราโมช

>>หม่อมราชวงศ์ (ม.ร.ว.) คือ ฐานันดรศักดิ์ที่รองลงมาจากหม่อมเจ้า เป็นคำนำหน้านามสำหรับโอรสธิดาในหม่อมเจ้า เรียกโดยลำลองว่า คุณหญิง คุณชาย ฐานันดรศักดิ์นี้ บัญญัติขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 4

>>หม่อมหลวง (ม.ล.) คือ บุตรธิดาของหม่อมราชวงศ์ เป็นคำนำหน้านามขั้นสุดท้ายของเชื้อพระวงศ์ ในการเรียกโดยลำลอง ให้ใช้คำนำหน้าว่า "คุณ" ฐานันดรศักดิ์นี้ บัญญัติขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 5
ณ อยุธยา คือ สร้อยที่ต่อท้ายนามสกุล บุตรธิดาของหม่อมหลวง และหม่อม เช่น หม่อมงามจิตต์ บุรฉัตร ณ อยุธยา และภรรยาของหม่อราชวงศ์ และหม่อมหลวงด้วย

พระภรรยาของเจ้าชายมีทั้งหมด 4 ฐานันดร ได้แก่

>>พระวรชายา คือ พระอิสริยศ ของพระภรรยา ในสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎราชกุมาร ได้แก่ พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าโสมสวลี พระวรชายาในสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร,

>>พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าศรีรัศมิ์ พระวรชายาในสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร

**พระชายา** คือ พระภรรยาของ เจ้าฟ้า และพระองค์เจ้า ซึ่งเป็นเจ้าหญิงมาตั้งแต่กำเนิด เช่น พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าทิพยสัมพันธ์ "พระชายา" ในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงชุมพรเขตรอุดมศักดิ์
ชายา คือ พระภรรยาของหม่อมเจ้า ซึ่งมีกำเนิดเป็นเจ้าเหมือนกัน เช่น พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้ารำไพประภา "ชายา" ในหม่อมเจ้าธานีเศิกสงัด ชุมพล

***หม่อม*** คือ คำนำหน้านามสำหรับภรรยาที่เป็นหญิงสามัญชนของเจ้าชาย เช่น หม่อมแจ๊กเควลิน จิตรพงศ์ ณ อยุธยา ในหม่อมเจ้ายาใจ จิตรพงศ์ หม่อมกมลา ยุคล ณ อยุธยาในหม่อมเจ้าชาตรีเฉลิม ยุคล หม่อมอัญวิดา ยุคล ณ อยุธยา ในหม่อมเจ้านวพรรษ์ ยุคล

ที่มา พระยศเจ้านายไทย , fernbudsayamad.wordpress.com , www.kanzuksa.com , www.greatcadettutor.com ภาพจาก www.pinterest.com