ทำความรู้จัก เจ้าคุณ บรรดาศักดิ์สตรีฝ่ายใน มีที่มาอย่างไร!?

"เจ้าครอก" หมายความว่าเป็นเจ้าโดยกำเนิด
"เจ้าคุณ" หมายความว่าเป็นเจ้าโดยคุณ (คุณงามความดี)
"เจ้าคุณ" ที่ใช้เรียกผู้หญิงมีใช้ในพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ครั้งรัชกาลพระเจ้าเสือ ที่กรมพระเทพามาตย์ไปทูลขอพระราชทานอภัยโทษแก่เจ้าฟ้าเพชรเจ้าฟ้าพร เมื่อครั้งถมบึงหูกวาง พระเจ้าเสือตรัสถามว่า "เจ้าคุณขึ้นมาด้วยกิจธุระอันใด"

สมัยรัชกาลที่ ๒ ทรงยกย่องพี่น้องของสมเด็จพระอมรินทราบรมราชินีเป็นราชินิกูล เป็น เจ้าคุณราชินิกูล นับเป็นเจ้าคุณชั้นที่ ๑ (มีลูกลงมาให้เป็นเจ้าคุณชั้นที่ ๒) และยังมีการเรียกผู้ที่มิใช่ราชินิกูลเป็นเจ้าคุณอีก ๓ ท่าน คือ

- เจ้าจอมมารดาตานี ในรัชกาลที่ ๑ (ธิดาเจ้าพระยามหาเสนาบุนนาคกับภรรยาเดิม) เรียกว่า "เจ้าคุณวัง"
- เจ้าจอมมารดาสี ในรัชกาลที่ ๒ (ธิดาเจ้าพระยาศรีธรรมาธิราช (บุญรอด)) เรียกว่า "เจ้าคุณพี"
- ท้าวศรีสัจจา (มิ) เรียกว่า "เจ้าคุณประตูดิน"

ครั้นถึงสมัยรัชกาลที่ ๔ ทรงบัญญัติให้เรียกใช้ได้เฉพาะสตรีที่ทรงแต่งตั้งเอง เนื่องจากมีการเรียกกันอย่างแพร่หลายจนฟั่นเฝือ ทรงบัญญัติชั้นเจ้าคุณราชินีกูลที่มีมาแล้ว ๓ ชั้นคือ
ชั้นที่ ๑ เจ้าคุณพระอัยยิกา
ชั้นที่ ๒ เจ้าคุณพระประพันธวงศ์
ชั้นที่ ๓ เจ้าคุณ