เปิดพงศาวดาร นายนก-นายเรือง เผาตัวตายจุดไฟที่แขนทุกวัน หวังสำเร็จโพธิญาณ

เป็นที่กล่าวถึงอย่างกว้างขวางสำหรับภิกษุตัดหัวตัวเอง เพื่อหวังถวายเป็นพุทธบูชาในพุทธศักราช 2564

อย่างไรก็ตาม เหตุการณ์คล้ายคลึงกันนี้ไม่ได้เกิดขึ้นเป็นครั้งแรก ย้อนไปในสมัยต้นกรุงรัตนโกสินทร์ ก็มีหลักฐานทั้งจารึกและพงศาวดาร รวมถึงประติมากรรมรูปบุคคลอย่างชัดเจน ดังเช่น ประติมากรรมสลักจากหิน ตั้งอยู่ในศาลาเล็ก บริเวณหน้าพระอุโบสถวัดอรุณราชวราราม พร้อมด้วยจารึกอักษรไทยที่ฐาน ตึพิมพ์ใน ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ 6 ตอนที่ 1 ใน พ.ศ. 2517 กล่าวถึงการเผาตัวตายของนายเรือง ผู้หวังสำเร็จโพธิญาณ

ข้อความในจารึกนี้นอกจากจะปรากฏบนฐานดังกล่าว แล้ว ก็ยังมีอยู่ในเอกสารทางประวัติศาสตร์อื่นๆ เช่น จดหมายเหตุรัชกาลที่ 1 พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 1 ฉบับเจ้าพระยาทิพากรวงศ์ และ พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 2 ฉบับพระนิพนธ์ของสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ โดยมีเนื้อความเดียวกัน แตกต่างกันเพียงรายละเอียดเล็กน้อย เช่น ฉบับของเจ้าพระยาทิพากรวงศ์ระบุชื่อว่า "นายบุญเรือง"

ความเชื่อเรื่องการสละชีวิตเป็นทานในสมัยดังกล่าวนี้ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงกล่าวถึง ‘นายนก' ซึ่งเผาตัวตายในสมัย ร. 2 และกล่าวย้อนถึงนายเรืองในสมัย ร. 1 ดังนี้

"นายนกเผาตัวตายที่วัดอรุณ เป็นการเอาชีวิตบูชาพระรัตนตรัย การที่คนมีความเลื่อมใสในศาสนาแก่กล้า จนถึงสละชีวิตตน ด้วยเข้าใจว่าจะแลกเอามรรคผลในทางศาสนานั้น มีทุกลัทธิศาสนา แม้มีสิกขาบทห้ามในพระวินัย ก็ยังมีหนังสืออื่นที่โบราณาจารย์แต่งยกย่องการสละชีวิตให้เป็นทาน เพื่อแลกเอาประโยชน์พระโพธิญาณ จึงทำให้คนแต่ก่อนโดยมากมีความนิยมว่า การสละชีวิตเช่นนั้น เป็นความประพฤติชอบ ในกรุงรัตนโกสินทร์นี้ เมื่อในรัชกาลที่ 1 มีนายเรืองคน 1 ได้เผาตัวเองเช่นนายนก ได้ทำรูปไว้ที่วัดอรุณทั้งนายเรืองแลนายนก ........."

สำหรับ เนื้อหาโดยสังเขปของจารึกนายเรือง ระบุถึงเหตุการณ์ใน พ.ศ. 2333 นายเรืองเผาตัวตายที่วัดอรุณราชธาราม (ชื่อเดิมของวัดอรุณราชวรารามฯ) เพราะเชื่อว่าตนจะสำเร็จโพธิญาณ โดยก่อนหน้านั้นนายเรืองกับเพื่อน 2 คน ได้เสี่ยงทายโดยใช้ดอกบัวอ่อน หากของใครบานแสดงว่าจะสำเร็จโพธิญาณ ปรากฏว่ารุ่งเช้าดอกบัวของนายเรืองบาน ตั้งแต่นั้นจึงมาถือศีล ฟังธรรมอยู่ที่ศาลาการเปรียญเก่า โดยจุดไฟที่แขนทั้ง 2 ข้างทุกวัน จนถึงวันเกิดเหตุ นายเรืองฟังเทศนาจบก็นุ่งผ้าชุบน้ำมันแล้วเผาตัวตาย ชาวบ้านช่วยกันยกศพไปเผา แล้วเก็บอัฐิไว้ที่ศาลาการเปรียญเก่า วัดอรุณราชธาราราม

สำหรับจารึกนายนก ระบุถึงเหตุการณ์ เมื่อพ.ศ. 2360 ว่านายนกเผาตัวตายบริเวณใต้ต้นโพธิ์ หน้าพระวิหารเก่า วัดอรุณราชธาราม ด้วยความเชื่อว่าจะสามารถบรรลุแก่นิพพานได้ โดยช่วงก่อนวันเกิด เหตุนายนกได้มาอยู่ที่การเปรียญเก่าของวัดดังกล่าว เพื่อปฏิบัติธรรม ศพนายนกถูกพบในวันรุ่งขึ้น ชาวบ้านที่ทราบเรื่องต่างพากันมาทำบุญบังสุกุลให้แก่นายนก เป็นจำนวนมาก